– Կինոյի հանդեպ իմ սերը սկսվել է հորիցս, ով Երեւանում եղել է Հենրիկ Մալյանի աշակերտը ու միշտ երազել է կինո նկարահանելու մասին: Ամերիկայի մեր տանը կինեմատոգրաֆը միշտ մեծ տեղ է զբաղեցրել, մանկուց ես լսել եմ Բեկնազարովի, Մալյանի անունները:
– Ֆիլմերի տեսագրությունները Ձեզ հե՞տ էիք տարել:
– Ֆիլմերը չէինք տարել, անուններն էինք տարել: Որպես էմիգրանտ՝ ֆիլմ տանելու իրավունք չունեինք, բայց երբ դպրոցում էինք սովորում, ամեն շաբաթ եւ կիրակի օրերին շտապում էի տարբեր ֆիլմեր դիտել: Կարող եմ ասել, որ բոլոր հայկական ֆիլմերը դիտել եմ, շատ տպավորված էի «Եռանկյունի», «Նահապետը», «Աշնան արեւը» ֆիլմերով:
– Սեփական ֆիլմերի սցենարիստ լինելը քեզ համար պարտադի՞ր սկզբունք է:
– Սցենարը գրում ես, երբ ֆիլմն արդեն «տեսնում» ես մտքումդ: Այդ ժամանակ պատկերը պարզապես իրականացնում ես թղթի վրա: «Կապույտ ժամը» ֆիլմում, օրինակ, ես առաջին հերթին փորձել եմ 4 տարբեր պատմությունների շղթա ստեղծել, միացնել իրար առաջին հայացքից կապ չունեցող իրականությունները: Ես շատ ոգեւորված էի Թումանյանի եւ Չեխովի պատմվածքներից եւ ցանկացա առանց դիալոգի մարդկանց հոգեկան աշխարհը ներկայացնել:
– Մրցանակները փոխո՞ւմ են ֆիլմի ճակատագիրը:
– Ամեն դեպքում հաղթանակը պատիվ է: Իհարկե, շատ ուրախ եմ լինում, երբ մարդիկ ասում են, որ ֆիլմի դրվագները հիշեցրեցին իրենց սեփական կյանքը: Այդ դեպքում ինձ շատ երջանիկ եմ համարում, քանի որ հանդիսատեսի կարծիքը ավելի եմ կարեւորում:
– Ինչի՞ մասին է լինելու այն ֆիլմը, որի սցենարը Ամերիկայի կինոակադեմիայի բարձր գնահատականների է արժանացել:
– «Հսկաները» ընտանեկան դրամա է լինելու, որը ծավալվելու է Լոս Անջելեսում: Ֆիլմի հիմքում պատմություն է մի ամերիկյան ընտանիքի մասին, որի անդամները վաղուց արդեն իրար չեն հասկանում եւ իրար հետ չեն ապրում, սակայն, երբ պարզվում է, որ 19-ամյա պատանին լուրջ սրտի վիրահատություն պետք է ունենա, ընտանիքը կրկին միանում է: Ծնողները կարծես ստիպված են այդ քայլին դիմում` մինչեւ ֆիլմի ավարտը չիմանալով` տղան կենդանի կմնա՞, թե՞ ոչ: Թեեւ դա ամերիկյան պատմություն է լինելու, սակայն կարծում եմ՝ տարբեր ազգերի համար հասկանալի ու հուզիչ կլինի:
– Հայկական սփյուռքը ներկայացնող մարդ լինելով, ինչպե՞ս ես գնահատում սփյուռքահայերի եւ հայաստանցիների շփումը արվեստի դաշտում: Թվում է՝ համատեղ կինոնախագծեր գրեթե չկան:
– Սփյուռքահայերը շատ տարբեր են, բայց մեկ ընդհանուր բան ունեն. բոլորի ոգին Հայաստանի հետ է: Վենեսուելացի, ռուսաստանցի կամ բելգիացի հայերը Հայաստանում իրենց հայ են զգում: Մանավանդ, երբ համախմբվում են կինոյի շուրջը: Կինոն արտակարգ պոտենցիալ ունեցող արվեստ է, պարզապես պետք է կարողանալ հայկական կոնտեքստով, բայց համաշխարհային պատկերային համակարգով ֆիլմ ստեղծել: Դրա ժամանակն անպայման գալու է, եւ այդ գործում մեծ գործ են կատարում փառատոները` ինտերնացիոնալ Հայաստանի դերը բարձրացնելով: Կինոփառատոնի ընթացքում մարդիկ կինոյի մեծերի հետ են ծանոթանում, շփվում են: Աշխարհի տարբեր կետերում ապրող կինոգործիչներին հանդիպելով, հասկանալի է դառնում, որ կինեմատոգրաֆը լեզու չունի, այն առաջին հերթին պատկերներով է խոսում: Եվ դրանում է նրա հզորությունը: Ես համոզված եմ, որ կինոն` շարժապատկերը, յուրաքանչյուր հայի արյան մեջ կա: Նույնիսկ մեր նկարիչների գործերում է առկա պատկերային շարժումը, դա երեւում է Այվազովսկու, Սարյանի կտավներում: Կինեմատոգրաֆը ընդամենը 115 տարեկան է, իսկ պատկերային արվեստը հազարամյակների պատմություն ունի, որը սկսվել է քարանձավներում արված նկարներից: Դե հիմա պատկերացրեք, թե կինոն որքան աճելու տեղ ունի: Մեկ դարը արվեստի համար ընդամենը մեկ վայրկյան է, եւ մենք կինոյի ներուժը դեռ չենք հասցրել հասկանալ:
– Կարելի՞ է ենթադրել, որ կինոյի ներուժը բացահայտվում է թվային սարքերի օգնությամբ: Չէ՞ որ հիմա ֆիլմ նկարահանելը տեխնիկապես շատ է հեշտացել:
– Շատ լավ է, որ էժանացել ու հեշտացել է տեխնիկան, դա օգնել է կինեմատոգրաֆի լեքսիկոնի, բառապաշարի, տեսաշարի փոփոխմանը: Եթե նախկինում գրողները լրագրողներ էին դառնում, ապա հիմա հակառակն է, ժուռնալիստներն իրենք են գրքեր գրում, եւ ռեպորտաժները ֆիլմերի են վերածում: Իմ սերնդակից ռեժիսորների համար բարդ սարքերը` միկրոֆոնները ու խցիկները, սովորական թուղթ ու գրիչներ են դարձել, որոնց տիրապետելը բարդ գործ չէ: Հեռուստատեսությունը, մամուլը, ինտերնետը նոր մոտեցում են թելադրում, որին տիրապետելը դժվար չէ: Սակայն կինոն որպես արվեստ՝ իր կանոններն ունի, եւ ամեն դեպքում շատ կարեւոր է ինֆորմացված լինելը: Պետք է իմանաս, թե ինչ են արել կինովարպետները, ինչպես են աշխատել պատկերի հետ, որպեսզի կարողանաս իսկապես խորը ներքին պատմություն նկարահանել:
– Հայ ռեժիսորները հիմնականում դժգոհում են փողի պակասից` ասելով` փող չկա, չենք նկարահանում: Եթե, ասենք, «Ոսկե ծիրանի» շրջանակներում բջջային հեռախոսներով նկարահանված կարճամետրաժ ֆիլմերի մրցույթ լինի, դա կօգնի՞ կինոոլորտի աշխուժացմանը:
– Միգուցե դա կարող է օգնել: Կինոյում ցանկացած բան էլ կարելի է անել, պարզապես կինոյի «ԱԲԳԴ»-ն պետք է իմանաս: Կինոն սինթետիկ արվեստ է, որտեղ խոսքը, պատկերը, պարը, շարժումը, լույսը եւ էլի շատ բաներ են կարեւոր: Շատ էժան գնով ֆիլմ նկարահանելով` դու հնարավորություն ես ստանում ինքդ քեզ սովորեցնել: Հենց պրոցեսն է ամենալավ ուսուցիչը: Մանավանդ, եթե հաշվի առնենք, որ թվային տեխնոլոգիաներն անընդհատ զարգանում են, եւ մոտակա 5-10 տարիների ընթացքում դրանք անկասկած ավելի ու ավելի են կատարելագործվելու` հավասարվելով կինոժապավենի որակին: Հիմա հեռախոսները դեռ չեն կարող կինոխցիկը լիարժեք փոխարինել (ասենք՝ թույլ չեն տալիս գույնի կոնտրոլ իրականացնել), բայց էլի եմ ասում` դրանք օգնում են կինոյի այբուբենը սովորել:
– Եթե քեզ առաջարկեին հայկական թեմայով ֆիլմ նկարահանել, ո՞վ կլիներ հերոսը:
– Ես կընտրեի բանվոր դասակարգի ներկայացուցչին:
– Ինչո՞ւ:
– Հայաստանում շատ բան է կենտրոնացված մայրաքաղաքում, բայց եթե Երեւանից դուրս գաս, զարմանալի մարդկանց ու իրավիճակների կհանդիպես: Իրականում ինձ շատ է հետաքրքրում մարզերի կյանքը, գյուղացու ոգին, բնության հետ ունեցած նրա փոխհարաբերությունները: Այս տարի ես ճամփորդեցի Լոռու մարզի գյուղերում եւ համոզվեցի. ոչինչ չի հիշեցնում, որ մենք 21-րդ դարում ենք ապրում: Հերիք է կես ժամվա ճանապարհ անցնել, որպեսզի 9-րդ դարում հայտնվես: Կուզեի քաղաքի ու գյուղի այդ երկու իրականությունները իրար կապել եւ կոնտրաստային ֆիլմ անել: Կարծում եմ, որ հերոսը պիտի լինի հասարակ մի մարդ, որի հերոսությունների մասին մեծամասնությունը նույնիսկ չգիտե: Հիմա սպասում եմ, որ ոգեւորությունս հերիքի այդ ֆիլմի սցենարը գրելու համար:
– Իսկ ոգեւորությունը կամ էլ, պոետիկ լեզվով ասած` մուսան կարեւո՞ր է:
– Կարեւոր է, եթե ընդունում ես, որ մուսայի հիմքում քրտինքն է: Եթե պատրաստ ես թղթի առջեւ նստած քրտինք թափել, մուսան ճիշտ ժամանակին կգա: