Երեւանի քաղաքապետի իր նախապատվելի թեկնածուն, ըստ ճարտարապետ Լեւոն Իգիթյանի, այնքան անկեղծ է, որ Երեւանի հանդեպ սիրուց պատրաստ է անգամ հուզմունքից աչքերը լցնել: Սակայն թափած արտասուքն ընտրողների համար չի կարող լինել այնքան համոզիչ, որքան թեկնածուների ծրագրերը: Սա արդեն արձակագիր, դրամատուրգ Գուրգեն Խանջյանի կարծիքն է: Լեւոն Իգիթյանի եւ Գուրգեն Խանջյանի հետ զրույցի թեման Երեւանի ավագանու ընտրություններն են:
– Պարո՛ն Խանջյան, Ձեր ընտրության վրա ազդելո՞ւ է այն, որ Երեւանի քաղաքապետի ընտրությունները քաղաքականացված են. թեկնածուներին ներկայացնում են հիմնականում այն կուսակցությունները, որոնք արդեն հասցրել են անդառնալիորեն հեղինակազրկվել:
– Որքան գիտեմ, միջազգային փորձը հակված է նրան, որ քաղաքապետն ընտրվի կուսակցական կարգով, բայց քանի որ մեզ մոտ ամեն ինչն է չափազանց քաղաքականացված, իմ կարծիքով, ճիշտ կլիներ, որ լինեին ուղղակի ընտրություններ:
– Պարո՛ն Իգիթյան, Դուք ընդգրկված եք ՀՀԿ-ի ցուցակում` որպես ավագանու թեկնածու, հետեւաբար, պետք է ենթադրել, դեմ չեք, որ քաղաքապետի ընտրությունները լինեն քաղաքական:
– Ինձ չեն հարցրել` քաղաքականացնե՞նք, թե՞ չքաղաքականացնենք: Եվ այդ ձեւը ես չեմ ընտրել:
– Իսկ հարցրե՞լ են` ընդգրկե՞լ ցուցակում, թե՞ չընդգրկել։
– Դա հարցրել են. ինձ առաջարկել են լինել այդ ցուցակում, ես համաձայնվել եմ, որովհետեւ կա միայն մի քաղաքական ուժ, որը, եթե ինձ առաջարկեր, ես նրա հետ գործ չէի ունենա: Մնացած ցանկացած քաղաքական ուժ եթե առաջարկեր, կհամարեի, որ իմ կարիքն ունեն այս քաղաքի կյանքը կազմակերպելու համար, եւ հաճույքով կծառայեի: Բայց քաղաքականության հետ ոչ մի կապ չունեմ: Ես գիտեմ՝ ինչ է պետք անել այս քաղաքի համար, քանի որ (չեմ ամաչում ասել) արդեն 70 տարեկան եմ եւ այս քաղաքում եմ աճել: Ուզում եմ վերականգնվի այս քաղաքի միջավայրը` մայրաքաղաքային միջավայր, մայրաքաղաքային քաղաքացի:
– Պրն Խանջյան, Դուք պատկերացնո՞ւմ եք «մայրաքաղաքային քաղաքացու» ձեւավորման ճանապարհը. դա քաղաքային իշխանությունների՞ կոմպետենցիայի մեջ է:
– Նաեւ իշխանությունների, քանի որ մայրաքաղաքային քաղաքացին ձեւավորված էր կամ ձեւավորման ընթացքի մեջ էր, բայց իշխանությունները որոշեցին, որ պիտի մետրո լինի, եւ քաղաքն արագ-արագ տարբեր տեղերից լցրեցին, դարձրեցին միլիոնանոց քաղաք, որ մետրո կառուցելու թույլտվություն ունենան:
– Ամեն դեպքում, պիտի որ դեմ չլինեք մետրոյի գոյությանը, քանի որ բավական արագ եւ մատչելի փոխադրամիջոց է:
– Այսօր` ոչ, բայց եթե քաղաքն արհեստականորեն չուռճացվեր եւ մնար 250-300 հազար բնակչի սահմաններում, կլիներ նորմալ, սիրուն քաղաք, մետրոյի կարիք էլ չէր լինի, քանի որ երթեւեկն այսպիսին չէր լինի: Հիմա մեր հանրապետությունը մուտանտի նման է` մի մե՜ծ գլխով Երեւան եւ պստիկ տոտիկներ, որոնք մարզերն են:
– Պրն Իգիթյան, բացի բարոյահոգեբանական խնդիրներից, որոնք կարեւորում եք, ի՞նչ կոնկրետ գործերով եք պատրաստվում մաս կազմել քաղաքային իշխանություններին:
– Պատահմամբ մեր հեռուստաալիքներից մեկն էի միացրել (սովորաբար չեմ դիտում), ապրիլի 1-ն էր եւ հումորի ինչ-որ երեկո էր: Մի տասը րոպե նայեցի եւ ամաչեցի, որ ես եւ ո՛չ միայն բեմում, այլեւ դահլիճո՛ւմ նստած մարդիկ նույն ազգից, նույն էթնոսից ենք: Կարծում էի` անկման տեղ այլեւս չկա, բայց պարզվեց, որ էլի կա: Եվ անընդհատ մտածում եմ` մենք, որ հեգնանքով նայում ենք մեր կողքի պետություններին, դա հնուց եկած իներցիա՞ է, թե՞ կարծում ենք, որ հումորով, ֆուտբոլով կամ այլ բաներով գերազանցում ենք նրանց: Ինչքա՞ն կարելի է ապրել մեծամտության հաշվին: Երեւանի միջավայրը մայրաքաղաքի մշակութահոգեբանական միջավայր չէ: Օրինակ` ես «մայրաքաղաքային մարդ» համարյա չեմ տեսնում:
– Կարո՞ղ եք մոտավոր նկարագրել` ո՞րն է «մայրաքաղաքային մարդու» կերպարը:
– Էս ա, կողքիս նստած է` Գուրգեն Խանջյան, Ալիկ Թոփչյան, Դավիթ Մուրադյան:
(Գ.Խ.) – Մենք մայրաքաղաքային ավանդույթները չենք սիրում: «Մոսկվա» կ/թ-ի սրճարանում էին նստում Հրաչյա Ներսիսյանը, Լեւոն Ներսիսյանը, Սամվել Խանդիկյանը, Ֆրունզիկ Մկրտչյանը` քաղաքի կերպարները: Փոխանակ նրանց պատկերներն այդ սրճարանում պահեին` որպես տրադիցիա, վերացրեցին այդ սրճարանները` «Սկվազնյաչոկը», «Պապլավոկը»: Սա` միայն սրճարանների մակարդակով:
(Լ.Ա.) – Բայց սրճարաններից առաջ հիշատակեցիք նախեւառաջ մարդկանց: Այսօրվա երիտասարդներն ի՞նչ կարող են հիշել վաղը` ովքե՞ր են նստած այսօր մեր սրճարաններում:
(Լ.Ի.) – Բայց երիտասարդների հետաքրքրությունների ոլորտն է փոխվել: Գուրգեն Խանջյանին երիտասարդները չեն էլ ճանաչում: Ես Էդմոն Ավետյանին ճանաչում էի, ուրախ էի, որ կարող եմ նրա հետ շփվել: Տիգրան Մանսուրյանն ու Աշոտ Զոհրաբյանը մեր երիտասարդներին այսօր չեն հետաքրքրում: Նրանց հետաքրքրում են` ո՞վ` ի՞նչ մեքենա է քշում: Պրիմիտիվ, միաբջիջ մարդու պես են ապրում: Ես, օրինակ, ոչ մի մեքենայի մարկա չգիտեմ: Մեքենայի կարիք էլ չունեմ: Ինձ էն օրը մի լրագրող հարցրեց` երթուղային տաքսի եք նստո՞ւմ: Իսկ ի՞նչ է եղել, ինչո՞ւ պիտի չնստեմ: Պրեստիժնի չէ, հա՞: Ես համարում եմ գռեհկություն, երբ կարեւորում են` ով` ինչ կոշիկ կամ շոր է հագել: Էն, որ ասում են` քամակը բաց չէ, անճաշակ չէ, արդեն բավական է: Ես իմ հարսանիքին ծակ շալվարով եմ եղել եւ, իմիջիայլոց, ինձ վատ չէի զգում:
– Պրն Խանջյան, Ձեզ համար է՞լ է մեր քաղաքը նույնքան գորշ, որքան Լեւոն Իգիթյանի համար:
– Այդքան չէ, որովհետեւ ես հիշում եմ այն ժամանակների Երեւանը, ուր կային գողականներ, գվարդիականներ, ալան-թալան: Մեր մենթալիտետի մեջ այդ բորբոքված, անհանգիստ խառնվածքը կա. Կամ հողի էներգիան է այդպիսին, կամ …չգիտեմ:
(Լ.Ա.) – Ասացիք՝ մենթալիտետ, իսկ քաղաքն՝ իր ճարտարապետությամբ, մշակութային ներքին կյանքով, չի՞ անդրադառնում մեր մենթալիտետի վրա:
(Գ.Խ.) – Հիմա արդեն ձեռքից փախցրած բաներ են ուզում հավաքել, չի ստացվում: Հիմնականում մեր ամբողջ ուժը, ֆինանսական կարողությունները գնում են միջոցառումների վրա: Ջահելները գալիս են, շվացնում են, ծափ տալիս, փուչիկ պայթեցնում, գնում տուն: Մեր մշակույթը լուրջ խթանի կարիք ունի:
– Ինչո՞ւ Լեւոն Իգիթյանի օրինակով չեք մասնակցում ընտրություններին. Գուցե ինչ-որ բան փոխելու մի լծակ էլ Դո՞ւք ձեռք բերեք:
– Ես գրական ծրագրեր ունեմ, եւ քաղաքականությունը գոնե ինձ չարացնում է. չեմ ուզում այդքան չարանալ: Դրա համար եմ ասում. եթե ուղղակի ընտրություններ լինեին, գուցե քաղաքականացնելը տրամաբանական կլիներ, բայց մենք նոր ենք դուրս եկել մարտի 1-ից, ընդդիմությունը բորբոքված է: Հիմա ճիշտ ու հեռատես չէր քաղաքականացնել քաղաքապետի ընտրությունները: Եվ հետո, եթե մենք՝ վստահելով ցուցակի 1-ին համարին, տվեցինք մեր ձայնը, ձայներ հավաքելուց հետո իրենք կարո՞ղ են ասել` 1-ին համարը հարմար չէ, 2-րդին կամ 10-րդին ենք դնում: Դրա համար կարող է սայթաքես` խաբվես մի անունով, պարզվի` ուրիշն է լինելու:
– Պրն Իգիթյան, մեր քաղաքի ճարտարապետությունը խաթարված է։ Մարդկանց տեղահան անելով` կառուցեցին Հյուսիսային պողոտան եւ այլ կառույցներ: Դուք` որպես ճարտարապետ, ինչ-որ նոր լուծումներո՞վ եք մասնակցում այս ընտրություններին:
– Նախ՝ չհասկացա` ի՞նչ է նշանակում՝ «Հյուսիսային պողոտան եւ այլն»:
– Նկատի ունեմ «էլիտար» համարվող շենքերը:
– Մեր միջավայրում ինչ-որ շատ է շահարկվում «էլիտա» բառը: Հիմա ինչքան նեանդերթալցու դեմքով, որեւէ բան չարտահայտող աչքերով մարդ կա, ասում են` սա էլիտայից է: Գուցե բառի իմա՞ստը պիտի փոխվի: Ես խորապես համոզված եմ՝ որեւէ կիրթ մարդ այդքան ուշադրություն չի դարձնի այն ամենին, ինչին այսօր այդքան ուշադրություն է դարձվում: Ինչ-որ մականուններով մարդիկ… Քիչ առաջ Գուրգենն ասաց, որ մեր երիտասարդության ժամանակ էլ կային այդ մարդիկ, բայց իրենց տեղը գիտեին: Աշխատում էին շատ չերեւալ: Դրսից էկող մարդկանց թվում էր, թե այս քաղաքում ապրում են միայն արվեստագետներ ու գիտնականներ: Նրանց էին տեսնում: Այսօր տեղերը փոխվել են:
– Ասում եք` «ինչ-որ մականունավոր մարդիկ», սակայն Դուք այն ցուցակում եք, որի առաջին դեմքն, արիուտես, մականուն ունի:
– Ես այդ մականունը չեմ օգտագործում: Ես իրեն ուզում եմ այլ կերպ տեսնել: Պատահաբար եմ իմացել, որ նա ունի մաթեմատիկական կրթություն: Վերջերս առիթ եմ ունեցել հենց այս կապակցությամբ նրա հետ հաճախ շփվելու: Գիտեք, թող տարօրինակ չթվա, ես հավատում եմ. նա էս քաղաքը սիրում է: Մենք զրուցում էինք, եւ ես բան էի պատմում Երեւանի մասին, էդ մարդու աչքերը թրջվեցին: Երբ նման անկեղծ զգացմունքներ ես տեսնում, ուզում ես անկեղծորեն հավատալ: Ուզում ես կողքին լինես` առանց ակնկալիքի:
– Պրն Խանջյան, Դուք ունե՞ք նախապատվելի թեկնածու:
– Ինձ համար մեկ է` կլինի ընդդիմության թե իշխանության թեկնածուն: Թող ծրագիր ներկայացնեն: Առայժմ լուրջ ծրագիր չկա: Քաղաքն ունի սեյսմիկ վտանգներ, ամեն տեղից փորում են, քաղաքն ունի էկոլոգիական վտանգներ, ես չեմ տեսնում մեկին, ով այդ մասին խոսի:
(Լ.Ա.) – Ինչպե՞ս, թաղապետարանից դեռ Ձեր բակ չե՞ն եկել` ասֆալտապատելու եւ էտելու ծառերը:
(Գ.Խ.) – Մեզ մոտ դեռ քանդում են: Այգեձորի մի նեղ փողոց է, որի շուրջ կառուցել են բազմաթիվ բարձրահարկ շենքեր` առանց հաշվի առնելու, որ ենթակառուցվածքները չեն աշխատում, որ կա երկու դպրոց. մի ահավոր վիճակ է: Համակարգ փոխեցինք եւ որպես առաջնահերթ աստվածություն` դրեցինք շահը, դոլարը: Պարզ է, որ բոլոր հասարակ մարդիկ այդ գայթակղությունների դեմ խեղճ են: Եկեք հասարակ մարդուց չպահանջենք շատ բան` ամոթ, չգիտեմ ինչ: Էն վերեւինն ունի՞ ամոթ, որ ինքն ունենա: Այն, որ մարդը պետք է տեղից բարոյական լինի, սուտ է: Ամեն ինչ դաստիարակվում է:
(Լ.Ի.) – Մարդիկ գիտեն` ինչ է պետք ասել` այսպիսին կամ այնպիսին երեւալու համար: Փորձ կա, գրքեր կան: Էդ քաղաքական գործիչները, ովքեր ուզում են անընդհատ չգիտեմինչ երեւալ, ոչ թե գրքեր են կարդում, այլ աֆորիզմներ: Ի՞նչ են անում այդ մարդիկ, որ ինձանից լավ են ապրում: Ի՞նչ են արտադրում, էդ փողն իրենց որտեղի՞ց: Քաղաքականությունը հոբբի է, ոչ թե մասնագիտություն: Օրինակ, ես չեմ կարող վաղը գինեկոլոգ դառնալ: Բայց իրենք ասում են` ես քաղաքական գործիչ եմ: Դա ի՞նչ է նշանակում` ինչ-որ բան գիտես, որ մենք չգիտե՞նք: Հիմա Դուք ինձնից որ հարցազրույց եք վերցնում, գիտեմ, որ սրա համար պիտի փող ստանաք:
– Պատկերացրեք` այո:
– Հիմա ի՞նքն ինչ է անում: Տասը տարի է` առիթ է ման գալիս` մի հարթակի վրա կանգնի, մի թունավոր բան ասի: Եվ դրա համար եմու պլատյատ, դագ Դրա համար ինքը լա՞վ է ապրում: Էն, որ ասաբնյակում նստած ա, ամբողջ կյանքում բեզդելնիկ ա եղել: Դուք նրան Օպերայի մոտից եք ճանաչել, ես նրան 1974 թվից եմ ճանաչում: Դուք ուզում եք, որ նա երկի՞ր ղեկավարի: Խոսքս Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի մասին է: Ես իրեն էլ եմ ասել: Ասում են` ինքն ինտելեկտով է: Ո՞ւմ հետ համեմատած:
(Լ.Ա.) – Այն մարդկանց՝ ովքեր ունեն նույն հավակնությունները` ղեկավարել երկիրը: Պրն Խանջյան, Ձեր կարծիքով՝ մայիսի 31-ին Երեւանի ավագանու, քաղաքապետի ընտրությունները խաղա՞ղ ընթացք կունենան, թե՞ կանցնեն ինչպես միշտ:
– Կարծում եմ` հնարավոր են թեթեւ բախումներ:
– Մասնակցելո՞ւ եք ընտրություններին:
– Չգիտեմ: Ժամանակ կա` եթե կոնկրետ ծրագրեր ներկայացնեն եւ համոզեն, որ իրագործելու են, այո՛, կմասնակցեմ: Եթե ոչ, չեմ ուզում խաղալիք, գործիք լինել: Արդեն հոգնել եմ:
– Պրն Իգիթյան, Դուք բախումներ կանխատեսո՞ւմ եք:
– Էդ բախումները հատուկ առաջադրանք ստացած մարդիկ պիտի կազմակերպեն: Դա էլ իրենց զբաղմունքն է: Մենք հո էդքան միամիտ չե՞նք: Ասում էլ ենք` միամիտ չենք, չեն հավատում: