Գովազդային ընդմիջում
Ինչո՞ւ հայ մեծահարուստներին չեն հետաքրքրում տեղեկատվական
տեխնոլոգիաները. լրագրողի այս հարցին ոլորտի գործարարներից մեկի պատասխանը
որքան անկեղծ, նույնքան սահմռկեցուցիչ էր։ Ըստ նրա՝ մեր օլիգարխների համար
նոր տեխնոլոգիաներն անհասկանալի ոլորտ են։ Ոչ տնտեսական մեթոդներով
ձեւավորված հայաստանյան տնտեսական գրուպների, հոլդինգների,
կայսրությունների, կոնցեռնների տերերի ինտելեկտուալ մակարդակն ու
գեղագիտական ճաշակը կարելի է չափել գովազդներով։ Այն գովազդներով, որոնք
ներկայացվում են մեր հեռուստաեթերում։ Հարցն ամենեւին էլ այն չէ, որ
խախտվում է Գովազդի մասին օրենքը։ Ոչ էլ այն, որ ամենադիտելի ժամերին
հեռուստաեթերում չի պահպանվում օրենքով պարտադրված ժամաքանակը։ Այն
տպավորությունն է, որ գովազդները ստեղծվել են տրամաբանության արձակուրդի
պայմաններում։ Անժամկետ երկարատեւ արձակուրդի պայմաններում։ Այլապես,
ինչպե՞ս կարելի է բացատրել, որ գովազդելով իր ապրանքը՝ սրճեփ մի
կազմակերպություն մեզ խոստանում է «ավանդական հայկական սուրճ՝ Իտալիայից»։
Մեկ այլ ընկերություն սպառողին փորձում է վաճառել Հայաստանում քիչ հայտնի
մի կաթնամթերք՝ կեֆիր։ Այս գործը հաջողացնելու համար նույնիսկ խաղարկային
գովազդ է պատվիրել։ Կովկասյան յափնջի-փափախ հագած մարդիկ անկանոն վազվզում
են կադրում։ Միաժամանակ կադրից դուրս ձայնը փորձում է համոզել, որ
կովկասցի լեռնականների երկարակեցության գաղտնիքն ընդամենը կեֆիր խմելն է։
Եվ որպեսզի սպառողը վերջնականապես խճճվի՝ նույն ձայնն ավելացնում է.
«Կովկասյան կեֆիր, արտադրվում է Հոլանդիայից ներմուծված բարձրակարգ
հումքով»։ Դե, հիմա ինքներդ փորձեք համատեղել գովազդի տեքստը՝ Կովկաս,
կեֆիր, հոլանդական հումք։ Ուշադրություն դարձրեք, թե ինչ՝ բառացիորեն
հակառակ տրամաբանությամբ են իրենց արտադրանքը գովազդում հայտնի միջազգային
եւ տեղական հրուշակագործները։ «Մարսը», «Սնիկերսը» գովազդում պնդում են,
որ իրենց մեկ կոնֆետը բավական է քաղցը հագեցնելու համար։ «Թվիքսը» համարյա
բոլոր գովազդներում իր մի բաժին կոնֆետը երկուսի համար է բավարար
համարում։ Իսկ մեր «Գրանդ քենդին» հակառակն է։ Նրա գովազդներում կոնֆետն
«էնքա՜ն կուդեմ-կուդեմ, օր պայթիմ գը», կամ էլ «լոխ կերալ եմ, էլլը հա
կշտացալ չըմ»։
Միանշանակ չի կարելի պնդել՝ հակադրությունը բացատրվում է ազգային
մենթալիտետո՞վ, թե՞ տրամաբանության արձակուրդով։ Անկշտությունը
էթնոհոգեբանների ու հոգեվերլուծողների համար, կարծեմ, նվազ հետաքրքիր թեմա
է։ Բերենք մեկ այլ օրինակ։ (Այն հայկական եթերում է անցած տարվանից)։
Գովազդվում է կաթի սուլթանատի կամ խալիֆայության (կամ մեկ այլ տիպի
միապետության) կողմից։ Նիհար՝ մոդելի արտաքինով մի աղջիկ գովազդում է
պաղպաղակի մի տեսակ։ Աղջկա նիհարությունը, ըստ գովազդատուի, սպառողի մոտ,
հավանաբար, պիտի տպավորություն ստեղծի, թե պաղպաղակի այս տեսակը ցածր
կալորիականություն ունի։ Որովհետեւ կադրից դուրս ձայնը համոզում է, որ այն
իր մեջ կաթնամթերք չի պարունակում, հետեւաբար վտանգավոր չէ սպառողի
առողջության համար։ Հետաքրքիր է գովազդի ստորագրությունը՝ «Աշտարակ կաթ –
կաթնամթերքի կայսրություն»։ Հայկական հեռուստաեթերի գովազդներն
ուսումնասիրելիս՝ հնարավոր է, որ տպավորություն ստեղծվի, թե բոլոր
գովազդատուների կարծիքով՝ լավագույն գովազդը հակագովազդն է։ Նրանք քափ ու
քրտինք կտրած հակագովազդում են սեփական արտադրանքը։ Այլապես անհասկանալի
է, թե ինչո՞ւ եւ ինչպե՞ս կարող է հանքային ջուրը դառնալ սեղանի ջուր, հետո
էլ՝ էլիտար սեղանի ջուր։ Եթե ենթադրենք, որ էլիտար սեղանը ճոխ սեղանն է,
պիտի արձանագրենք, որ մեր հասարակության իրական էլիտան հազվադեպ է նման
սեղանի շուրջ հայտնվում։
Որպեսզի տպավորություն չստեղծվի, թե հատուկ եմ ընտրել հայրենական
արտադրության անտրամաբանական գովազդները, բերեմ այլ օրինակ։ Տարիներ
շարունակ «Կոկա-կոլա» խմիչքը մեր եթերում գովազդվում էր թարգմանված երգով։
Երգի մի տողը, կարծում եմ, կհավակներ Դարվինի անվան ամերիկյան մրցանակին.
«Ոչ մի համ չես զգա, ընդմիշտ Կոկա-կոլա»։ Ես անձամբ այդ խմիչքը հավանում
եմ իր յուրահատուկ համի համար։ Եվ, եթե այդ դեպքը չհիշեի, վստահաբար
կպնդեի, որ գովազդը տնտեսության հայելին է։ Ինչպիսին մեր գովազդատուներն
են, այնպիսին էլ մեր գովազդն է։
Մենիշխանություն
Բանկային համակարգում նորությունները հազվադեպ երեւույթ են։ Իրենք՝
բանկիրները, հակված չեն ոլորտում կատարվածին հասարակական հնչեղություն
տալ։ Հետեւաբար, զուտ տեղեկատվական առումով՝ այս ոլորտը քիչ է ծանոթ
հասարակությանը։ Քչերը գիտեն, որ կա բանկային միություն։ Այլ երկրներում
նման միություններ սովորաբար ստեղծում են առեւտրային (մասնավոր) բանկերը։
Նպատակը սեփական խնդիրները միասնաբար լուծելն է։ Ինչպես նաեւ՝ պետական
ԿԲ-ի դեմ համատեղ պայքարելը։ Հենց այդ պայքարի արդյունքում է ձեւավորվում
բանկային տրամաբանական օրենսդրություն։ Արդյունքում շահում են բոլորը. թե՛
պետությունը (հետեւաբար՝ ԿԲ-ն), թե՛ մասնավոր բանկերը, թե՛ տնտեսությունը։
Հայաստանում պատկերն այլ է՝ ԿԲ-ն փորձում է խիստ վերահսկելի բանկային
համակարգ ու գործունեության դաշտ ձեւավորել։ Մասնավոր բանկերին չի
հաջողվում որեւէ կերպ հակազդել դրան։ Արդյունքում՝ ձեւավորվել է մեկ
կամքով եւ մեկ տրամաբանությամբ վերահսկվող համակարգ։ Ճիշտ է, անկախության
առանձին կղզյակներ կային։ Առանձին բանկեր փորձում էին այս կամ այն կերպ
խուսափել տոտալ վերահսկողությունից։ Մոտ մեկ տարի առաջ հայտնի բանկերից
մեկը՝ «Կոնվերսբանկը», դուրս եկավ բանկային միության կազմից։ Համակարգի
լավատես փորձագետները ենթադրում էին, որ այն կընկալվի որպես լուրջ ակցիա։
Ինչպես նաեւ՝ կարժանանա լուրջ վերլուծության։ Ի վերջո, 7 գործող բանկ այս
միության անդամ չէ եւ փորձում է ինքնուրույն մնալ։ Անցած ժամանակաշրջանում
բանկային ասոցիացիան չի վերանայել իր անդամներին ներկայացվող պահանջները։
Թվում էր, որ այս պարագայում դեպքերի զարգացումը բացառված է։ Բայց
«Կոնվերսբանկը», լավատես փորձագետների համար անակնկալ, միություն
վերադառնալու որոշում է կայացրել։ Ոչ պաշտոնական տեղեկատվության համաձայն,
անդամակցելու դիմումներ են ներկայացրել ոչ անդամ բոլոր բանկերը։ Անխտիր։
Հիմա նույն, բայց արդեն նախկին լավատես մասնագետները պնդում են, որ
բանկային համակարգը դառնում է խիստ վերահսկելի։ Եվ այն վերահսկվելու է մի
կետից։ Եթե հոդվածի 2-րդ հատվածը առաջինի վերջաբանով ավարտելը վատ տոն
չհամարվեր, կգրեի՝ բանկային համակարգը տնտեսության հայելին է։ Ինչպիսին
բանկային համակարգի ղեկավարներն են, այնպիսին էլ բանկերն են։