– Պարոն Հովհաննիսյան, ԵԽ ԽՎ նախորդ որոշումները՝ կոշտ ձեւակերպումներով, մեր պատվիրակությանը ձայնից զրկելու սպառնալիքով, եւ դրանց հաջորդած 1643 բանաձեւը կասկածի տակ դրեցին այդ կառույցի անկողմնակալության եւ արդյունավետության մասին ունեցած պատկերացումները: Այդպես չե՞ք կարծում:
– Այդ կառույցի գործելակերպը նոր ընդունված անդամների ուղղությամբ կառուցված է երկու սկզբունքի վրա՝ բոլոր չափորոշիչները պիտի աստիճանաբար համապատասխանեցվեն եվրոպական չափանիշներին: Երկրորդը հավասարակշռության պահպանման սկզբունքն է հատկապես նոր անդամների նկատմամբ: ԵԽ ԽՎ պատգամավորներն էլ իրենց խոսքում նշեցին, որ եթե նույն Վրաստանին եւ Ռուսաստանին չզրկեցինք ձայնից, ինչպե՞ս կարող են դա անել Հայաստանի դեպքում: Ադրբեջանում եւս կան բազմաթիվ քաղբանտարկյալներ, եւ եթե Հայաստանի նկատմամբ պատժամիջոց կիրառեն, ապա ինչպե՞ս չկիրառեն Ադրբեջանի նկատմամբ: Իսկ Ադրբեջանին չի կարելի պատժել այլ, այդ թվում նաեւ՝ տնտեսական պատճառներից ելնելով: Հասկանալի է, որ այս դեպքում մենք կարող ենք մեղադրել ԵԽ-ին երկակի ստանդարտներ կամ, առնվազն, ոչ օբյեկտիվ մոտեցում դրսեւորելու համար, սակայն պետք է նաեւ ընդունենք, որ ԵԽ-ն բավական մեծ գլխացավ ունի իր նոր անդամների հետ:
– ԵԽ ԽՎ մոնիտորինգի խմբի աշխատանքից հավասարաչափ դժգոհ են թե՛ ընդդիմությունը, թե՛ իշխանությունները: Եթե կարելի է չկատարել այդ կառույցի հանդեպ ստանձնած պարտավորություններն՝ առանց անախորժություններ ունենալու, ապա ԵԽ-ն արդեն կորցնում է իր ազդեցությունը՝ գոնե որպես իշխանությունների ապօրինությունները կաշկանդող գործիք:
– Ես այդքան կտրուկ չէի ասի: Ներկայացնեմ իմ դիրքորոշումը՝ Հայաստանում կան քաղբանտարկյալներ: Համարում եմ, որ իշխանություններն իրականացնում են ժամանակ շահելու քաղաքականություն եւ տարբեր քողարկված քայլերով փորձում են մի կողմից՝ եվրոպացիներին համոզել, թե իբր իրենք իրենցից պահանջվածն անում են, իսկ մյուս կողմից՝ կոծկում են այն, ինչ իրականում տեղի է ունեցել, չեն փորձում նույնիսկ իրական հետաքննության համար պայմաններ ստեղծել, իսկ ընդդիմության հետ եզրեր գտնելու անգամ փորձեր չեն արվում: Ընդհակառակը: «Յոթի գործը» հստակորեն ցույց է տալիս, որ այդ մարդիկ պատանդներ են: Պատանդ պահելով՝ քաղաքական գործընթացները չեն կարգավորվի, երկրում նորմալ քաղաքական հարթակ չի ստեղծվի: Իսկ եթե այդպիսի հարթակ չստեղծվի, ուր մարդիկ կարող են իրար հետ գաղտնի կամ բաց, սակայն ուղղակի, չմիջնորդավորված բանակցություններ վարել, երկրում իրավիճակը չի կարող կարգավորվել: Իսկ չեն ցանկանում իրավիճակը կարգավորված տեսնել մարդիկ, ովքեր իշխանությունն օգտագործում են իրենց անձնական տնտեսական շահի համար: Հասկանալի է, որ մեր երկրում այդ շահի ձեռքբերումն օրինական ճանապարհով գրեթե անհնար է:
– Ստացվում է, որ Հարավային Կովկասում ԵԽ-ն որեւէ կերպ չի ցանկանում կիրառել իր պատժիչ լծակը՝ զուտ նախադեպ չունենալու կամ չստեղծելու մտավախությա՞մբ:
– Այստեղ կա մեկ հարց, որի պատասխանը ես չունեմ. եթե ԵԽ-ն Հայաստանի պատվիրակությանը զրկեց ձայնից, ապա ուրիշ ի՞նչ լծակ ունի մեր իշխանությունների վրա ազդելու: Կարծում եմ՝ ԵԽ-ն այլ լծակներ այլեւս չունի: Եվրոպական մյուս կառույցները, բնականաբար, ունեն:
– Սակայն եվրոպական մյուս կառույցներին մեր երկիրը չի անդամակցում:
– Բայց մյուս կառույցները ԵԽ-ի այդ որոշման հիման վրա կարող են այլ պատժամիջոցներ կիրառել:
– Ձեր կարծիքով՝ քայլերի այն հերթականությունը, որով առաջնորդվեցին ԵԽ ԽՎ Մոնիտորինգի հանձնախմբի անդամները՝ խիստ զեկույցներն աստիճանաբար մեղմացնելու առումով, որքանո՞վ են արդարացնում զրույցները, որ նման կառույցների հետ փոխհարաբերություններում կաշառքի գործոնը եւս երկրորդական չէ։
– Մարդը մնում է մարդ: Բազմիցս ենք կարդացել կոռուպցիոն սկանդալների մասին անգամ ամենազարգացած եւ ժողովրդավարական երկրներում: Դա բացառել չենք կարող, ինչպես չենք կարող նաեւ պնդել: Կարծում եմ, որքան էլ զեկուցողները կողմնակալ լինեն, այնուամենայնիվ, կա եվրոպական հստակ քաղաքականություն, որի հիման վրա էլ ընդունվում են որոշումները: Հաշվի առնենք, որ անցած տասը ամիսների ընթացքում հսկայական նյութ է հավաքվել այլ աղբյուրներից այն իրադարձությունների մասին, որոնք տեղի են ունեցել եւ տեղի են ունենում Հայաստանում: Կարծում եմ, որ զեկույցի մեղմացումը նշածս չարաբաստիկ բալանսի քաղաքականության մեջ է:
– Որքանո՞վ եք հնարավոր համարում այն, թե ԵԽ ԽՎ 1643 բանաձեւի մեղմ տոնը, ինչպես որոշ գործիչներ են պնդում, որոշակի զիջումներ է ակնկալում հայկական կողմից Ղարաբաղի հարցում:
– Չէ, չէ, չէ: Չեմ կարծում, որ բանակցությունների հետ կապված որեւէ բան կարող է ազդած լինել այս որոշման վրա: Հակված եմ կարծելու, որ արտաքին քաղաքական գործոններից կարեւորը հայ-թուրքական հարաբերություններն են, մյուս կողմից՝ Իրանի շուրջ ձեւավորվող իրադարձությունները: Ուզում եմ կրկնել, որ ղարաբաղյան կոնֆլիկտի միակ լուծման երկարատեւ, խաղաղեցմանն ուղղված ձեւը Կովկասյան միության ձեւավորումն է, ինչն ավելի շոշափելի է դառնում նաեւ վրացիների համար Ռուս-վրացական պատերազմից հետո, եւ սրան ձգտելը նշանակում է` իրո՛ք խաղաղություն: Եվրամիությունը (ԵՄ) ստեղծվեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո: Երկու համաշխարհային պատերազմների այդ հսկայական կորուստներն արձանագրելուց հետո եւ նորից ծագող հնարավոր կոնֆլիկտների աղբյուրն իսպառ ոչնչացնելու համար Ժան Մոնեն հորինեց ԵՄ այս մոդելը, որի հիմքում դրված էր մի սկզբունք՝ ստեղծել վերպետական մարմին, որի օգտին պետություններն իրենց սուվերենության, ինքնիշխանության որոշակի մասից պիտի հրաժարվեն: Այսօր ԵՄ-ում չկան ներքին սահմաններ: Ի վերջո, ղարաբաղյան կոնֆլիկտը պատկանելության եւ սահմանների խնդիր է: Երբ չկան ներքին սահմաններ, եւ պատկանելության խնդիրն այդպիսով լուծվում է, կոնֆլիկտն էլ վերանում է: Իսկ մնացած բոլոր գործոնները՝ տնտեսական, մշակութային եւ այլն, ստեղծում է իրավիճակ, երբ կոնֆլիկտները դառնում են երրորդական, վերանում են: Սա կոչվում է կոնֆլիկտների տրանսֆորմացիա:
– Գիտակցական այն սահմանափակ ռեսուրսը, որը կա Հարավային Կովկասի երեք պետություններում, ղեկավարների անձնական հավակնությունները, իմաստության պակասը, Կովկասյան միության գաղափարը դարձնում է գրեթե անհնար: Դուք նշեցիք, որ ԵՄ-ն դարձավ իրականություն, սակայն Ֆրանսիայի նախագահն էր դը Գոլը:
– Այդ պատճառով է, որ ես, տասը տարուց ավելի է՝ անընդհատ խոսում եմ այդ թեմայով, որովհետեւ դա քարոզչություն է. գիտակցական դաշտն աճում է քարոզչության հետ միասին: Իսկ քարոզչությունը պետք է լինի համոզիչ:
– Այս տասը տարում պրոգրես տեսե՞լ եք:
– Այո՛, եւ՛ Հայաստանում, եւ՛ հարեւան մյուս երկրներում: Բազմաթիվ հավաքներ ենք ունեցել: Եղել են պրագմատիկներ, ովքեր ասել են՝ այսօր դա անհնար է, եւ նրանք ճիշտ են: Սակայն մենք խոսում ենք գիտակցության փոփոխման մասին: Բոլորն են հասկանում, որ դա օգտակար է բոլորին, բայց ինչպե՞ս կարելի է դրան հասնել: Աշխատանքով: Ժան Մոնեին էլ սկզբում ֆանտազյոր էին համարում, երբ նա հնչեցրեց ԵՄ գաղափարը: Սակայն մի քանի տարի անց նա հասավ իր նպատակին: Իհարկե, եվրոպական այդ երկրների ղեկավարներն իմաստուն եւ ուժեղ լիդերներ էին: Մեր երկրներին պակասում են իմաստուն եւ ուժեղ լիդերները: Բայց նաեւ՝ ռեալ հասարակական գիտակցությունը: Աշխարհում վերանայվում են պետության ֆունկցիաները, եւ մենք եւս տարբեր միջազգային կառույցներում, մեր արտաքին քաղաքականության հնարավորություններն ընդլայնելու համար պիտի լրջորեն մտահոգվենք: Կարծում եմ, միակ հնարավոր տարբերակը հայաստանակենտրոն ցանցապետության ձեւավորումն է:
– Ցանցապետությունը մեր երկրի դեպքում ընկալվում է Հայաստան-Սփյուռք կոնտեքստում՝ ունենալ հայկական գաղթօջախներ, ցանցեր բոլոր երկրներում, խոշոր քաղաքներում:
– Այո, հաճախ սա ընկալում են որպես Հայաստան-Սփյուռք հարաբերությունների նոր մոդել: Չէ: Եթե ցանցապետություն է, չկա Հայաստան-Սփյուռք, կան մարդիկ, ովքեր իրենց զգում են ցանցի անդամ: Այսօր պետությունների զգալի մասը ձեւավորում է իր ցանցերը: Առաջին ցանցային պետությունը Եվրամիությունն է: Չինաստանը իր ձեւով է ցանցապետություն դառնում. ունի անհամար մարդկային ռեսուրս, եւ դրա շնորհիվ աշխարհի գրեթե բոլոր խոշոր քաղաքներում ունի չայնաթաուններ: ԱՄՆ-ը իր պետական, հասարակական, բարեգործական եւ այլ տիպի կառույցներով գոտիավորել է կամ ցանցապատել ամբողջ աշխարհը:
– Հայաստանի դեպքում մարդկային ռեսուրսները քիչ են, ֆինանսական միջոցները կենտրոնացած են օլիգարխների ձեռքում, իսկ մեծ նպատակների անհրաժեշտության գիտակցությունը համարյա զրոյական է:
– Հայերը, չունենալով այդքան մարդկային ռեսուրս, ունեն մեծ տաղանդ՝ տարբեր մշակույթները հասկանալու, տարբեր՝ լայն իմաստով լեզուները ընկալելու եւ դրանց իմաստները «թարգմանելու», հասկանալի դարձնելու: Տեսեք, բոլոր կարեւոր քաղաքներում հայերն ունեն իրենց ուրույն տեղը: Եվ այլ է, եթե իրենք իրենց զգան Հայաստան ցանցապետության անդամ, այլ է, եթե իրենց զգան Սփյուռքի անդամ: Պարզապես պետք է մեզ մոտ էլ պատկերացնեն՝ ինչ է ժամանակակից աշխարհը, ուր ցանցերն ավելի մեծ դեր են սկսում խաղալ, քան պետությունները:
– Վերադառնալով մեր զրույցի թեմային՝ ի՞նչ եք կարծում, հնարավոր սանկցիայի վախը իշխանության քայլերի մեջ որակական փոփոխություն կմտցնի՞:
– Չեմ կարծում: Ինձ համար լակմուսի թուղթը «Յոթի գործն» է: Միայն մեկ դեպք եմ հիշում, երբ ձերբակալվել է նախկին արտգործնախարար: Սկզբունքորեն կա չգրված օրենք. այդ մարդկանց չի կարելի ձեռք տալ: Մենք խախտում ենք բոլոր օրենքները, ինչը շատ վտանգավոր է ազգային անվտանգության առումով:
– Իշխանության ներկայացուցիչները համոզված են, որ «զիջել» «Յոթի գործը»՝ նշանակում է՝ զիջել իշխանությունը:
– Իշխանությունը պետք է ընտրվի ընտրությունների հիման վրա, ընտրությունները պետք է լինեն արդար, հասարակությունը չպետք է կասկածի ընտրությունների արդյունքի օրինականությանը: Այս տեսանկյունից՝ եթե արդար են ընտրվել, թող մնան, եթե չէ՝ թող գնան:
– Եվ վերջին, զրույցին չառնչվող մի հարցը. Ձեր կարծիքով՝ Օբամայի ընտրվելուց հետո ԱՄՆ-ը կճանաչի՞ Հայոց ցեղասպանությունը:
– Կարծում եմ՝ Հայաստանի քաղաքականության տեսանկյունից դա առաջնային հարց չէ: Կարծում եմ նաեւ, որ ԱՄՆ նախագահը նման օրինագիծ չի ստորագրի, սակայն Կոնգրեսը կընդունի այդ որոշումը: Իսկ դա լուրջ բան է: Ինչ վերաբերում է Հայաստանի նկատմամբ Օբամայի քաղաքականությանը, վստահ եմ, որ նա իր հռչակած երկու սկզբունքների հիման վրա է ձեւավորելու Հայաստանի հանդեպ իր մոտեցումը. ժողովրդավարություն ու մարդու իրավունքներ: Երկրորդ՝ նա շահագրգռված է լինելու զարգացնել Հայաստանի հետ իր հարաբերությունները: Տեսեք, կան բազմաթիվ նշաններ, որ Իրան-ԱՄՆ հարաբերություններում ի հայտ են գալու նորմալացման առաջին նշանները, եւ կարծում եմ` հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը եւս, եթե արտառոց բաներ տեղի չունենան, շատ մոտ է: Դա նշանակում է, որ բազմաթիվ նոր աշխարհաքաղաքական խնդիրներ են առաջ գալու, նոր նպատակներ են ձեւավորվելու, որոնց մեջ Հայաստանն ունենալու է իր դերակատարությունը, եթե արժանի լինենք ստանձնելու այդ դերակատարությունը: Եթե,,,