Օրերս բրիտանական Sky հեռուստաընկերությունը ցուցադրեց «Մահանալու իրավո՞ւնք» («Rigth To Die գ») փաստագրական ֆիլմը, ուր ցուցադրվում էր ծանր հիվանդությունից հետո անկողնուն գամված 59-ամյա պրոֆեսոր Գրեյգ Էվերտի կյանքի վերջին ժամը: Ի դեպ, ֆիլմի ռեժիսորն, ինչպես հաղորդում են լրատվական գործակալությունները, «Օսկարի» արժանացած կանադացի ռեժիսոր Ջոն Զարիցկին էր: Շվեյցարական Dignitas հիվանդանոցը, ուր մահացու, անբուժելի հիվանդներն այցելում են` կյանքին հնարավորինս անցավ ու արագ հրաժեշտ տալու նպատակով, ընդունել էր նաեւ պրոֆեսորին, եւ նա` սեփական կամքով, կնոջ եւ զավակների համաձայնությամբ` խմելով Ֆենոբարբիտալի մահացու չափաքանակ` ատամներով անջատել էր արհեստական թոքերի ապարատը եւ 45 րոպե անց մահացել` այդպիսով, հիվանդի պատկերացմամբ, ոչ արժանապատիվ կյանքը փոխարինելով «արժանապատիվ» մահվամբ: Սակայն դրա համար եւս պետք է վճարել. շվեյցարական այս հիվանդանոցը մատուցած ծառայության համար վերցնում է հինգ հազար դոլար:
Եկեղեցին` լինի Հայ Առաքելական, ՈՒղղափառ կամ Կաթոլիկ, դատապարտում է ինքնասպանության նման դրսեւորումը` հիմնավորելով, որ Աստծո տված մեծագույն շնորհը` կյանքը, իրավունք ունի վերցնել միայն Ինքը` Աստված, եւ, որ մինչեւ կյանքի վերջին շունչ մարդը չպետք է կորցնի հույսն ու հավատը: Եվ, որ էֆտանազիան մեծ մեղք է:
Հայաստանում, ուր մարդու կյանքը եւ հատկապես արժանապատիվ կյանքն ամենեւին արժեք չեն ներկայացնում, արժանապատիվ մահվան մասին խոսակցությունները լուրջ չեն: Հատկապես` որ դրա համար նախ պետք է Հայաստանից հասնել Շվեյցարիա, իսկ այդ երկրում, հատկապես հայաստանյան իրականությունից հետո, կյանքին ժամանակից շուտ հրաժեշտ տալու ձգտումն անմիջապես կփոխվի ապրելու անհագ ցանկությամբ: Երկրորդ` էֆտանազիան արժե առնվազն հինգ հազար դոլար, որն ունենալու դեպքում Հայաստանում որեւէ մեկի մտքով չի անցնի կյանքին ժամանակից շուտ հրաժեշտ տալ: Գոնե` քանի կա այդ հինգ հազար դոլարը: Կարճ ասած` Հայաստանում էֆտանազիայի թեման ակտուալ չէ: Փոխարենը խիստ ակտուալ են այն ծեսերը, որոնք հաջորդում են մարդու երկրային կյանքին: Ի դեպ, այս թեմային անդրադառնալ հուշեց Երեւանի պետական բժշկական համալսարանի բժշկական հոգեբանության ամբիոնի վարիչ Խաչատուր Գասպարյանի հետ մեր հանդիպումը:
Այն ծեսը, որը հաջորդում է մարդու մահվանը, Հայաստանում վերածվել է դիապաշտության, անհասկանալի արարողությունների եւ, վերջապես, ճոխ կերուխումի: Պարոն Գասպարյանն առաջարկում էր, որ մեր եկեղեցին կարեւորի իր դերը եւ մարդկանց, թող որ մահվան խորհրդին հաղորդակից լինելու ճանապարհով, կապի եկեղեցուն եւ ազատի քաղքենիական, հոգեբանական մեծ սթրես պարունակող այնպիսի սովորություններից, որպիսին է նախ` ննջեցյալի մարմինը օրերով տանը պահելը: Բացի այն, որ դա ընտանիքի փոքրիկների համար շատ լուրջ տագնապ է, որոշակի անհարմարություն` հարազատների համար, ստորացուցիչ մի ակտ է անգամ հանգուցյալի համար, քանի որ հետմահու նա հայտնվում է խիստ անցանկալի իրավիճակում. մարդիկ սկսում են ուսումնասիրել նրան` որքանով է նրան փոխել հիվանդությունը, ինչ սոցիալական վիճակում էր ապրում, ինչ հարդարանք ունի բնակարանը, եւ այլն: Հայտնվում են սգո ծառայությունների աշխատակիցները` իրենց ծաղկեպսակներով եւ մուգ ժապավեններով: Գերեզմաններին կից գործում են սգո ռեստորաններ, ուր հանգուցյալի հարազատները, նրան հողին հանձնելուց անմիջապես հետո, ճոխ սեղան են պատվիրում: Այն դեպքում, երբ, ինչպես մեր հարգարժան քահանաներից մեկը հուշեց, հոգեհացն աղքատներին կամ կարիքավորներին, տարեցների կացարաններին տրվող հաց է` մահացածի պայծառ հիշատակին, եւ ընդամենը: Ճիշտ եւ միակ ճիշտ լուծումն այն է, ինչ ընդունված էր հարյուրամյակներ առաջ եւ ինչն այսօր աշխատում է նաեւ եվրոպական երկրներում. հանգուցյալի մարմինն ամփոփել եկեղեցում եւ այնտեղից էլ, քահանայի ուղեկցությամբ եւ նման դեպքերի համար նախատեսված եկեղեցական ծեսով` հանձնել հողին: Սակայն, որքան մեզ է հայտնի, այս մոտեցմանը բավական կտրուկ վերաբերմունք ունի Վեհափառը` գտնելով, որ նման լուծման դեպքում հավատացյալների հոսքը եկեղեցի կնվազի. նրանց կվախեցնի մահացածի աճյունը: Գուցե նա իրավացի է: Սակայն դա այնքան էլ համոզիչ արդարացում չէ, եւ կա նաեւ սրա լուծումը: Այդ դեպքում ճիշտ է եկեղեցիներին կից կառուցել առանձին ելքով մատուռներ` հատուկ նշված նպատակով: Համոզված ենք, որ նման լուծումը թույլ կտա մարդկանց փոխել վերաբերմունքը թե՛ եկեղեցու հանդեպ, թե՛ կյանքի արժեւորման ու մահվան խորհրդի ընկալման հարցում:
Հակառակ դեպքում մեր կյանքի բոլոր արատավոր երեւույթները կապում ենք քաղաքականության, ընտրությունների հետ` մոռանալով, որ մեր վարքը պայմանավորող գործոնը մեր հոգեւոր վիճակն է, ինչն անգամ ամենալավատեսական գնահատականներով` աղետալի վիճակում է: Քայլ առ քայլ փոխելով մեր ավանդական ծեսերի ելման կետը, որի նպատակը, որպես կանոն, եզրափակիչ կերուխումն է` լինի ծնունդ, կնունք, հարսանիք թե մահվան ծես: Յուրաքանչյուր արարողության խորհուրդ անճանաչելիության աստիճան աղավաղվել է եւ կորցրել իր սկզբնական իմաստն ու խորհուրդը:
Ժամանակին անդրադարձել էինք այն անհեթեթ եւ ծիծաղելի վիճակին, որի մեջ ընկնում են իրենց հարազատին կորցրած շատ մարդիկ: Չիմանալով՝ ինչպես «հատուցել» հանգուցյալի չապրած տարիները, անհասկանալի շիրմաքարեր ու մահարձաններ են պատվիրում: Գերեզմանատներում կարելի է տեսնել երիտասարդի արձան, ով մահվան պահին եղել է սպորտային հագուստով, եւ նրա արձանն էլ, համապատասխանաբար, «Adidas» ֆիրմայի մարզահագուստով է: Կան վթարից մահացած մարդկանց արձաններ` ջարդուփշուր եղած ավտոմեքենայով: Մեկն անգամ նարդու տախտակի առաջ է. իբր` կենդանության օրոք նարդու անգերազանցելի վարպետ էր: Աբսուրդի այս աստիճանը փոխելու գլխավոր եւ միակ լուծումը մեր եկեղեցու ներգրավվածությունն է մեր կյանքի բոլոր, եւ հատկապես` սգո ծեսերի մեջ: Ամեն ինչին կողքից նայելու կամ պասիվությունն արդարացնելու հիմնավորումներ միշտ էլ կարելի է գտնել: Սակայն պետք է գիտակցել նաեւ, որ աշխարհիկ այն մեթոդները, որոնք հորինում են մարդիկ` իրենց գիտակցական ոչ այնքան բարձր մակարդակից, նպաստում է հասարակության այն ոչ գրագետ եւ քաղքենի վիճակին, ինչն ունենք այսօր:
Եթե մեր եկեղեցին լուծի գոնե վերոնշյալ խնդիրը` դրանով հեղափոխություն կանի մարդկանց գիտակցության մեջ եւ կփոխի իրավիճակը մեր կյանքի, վստահ ենք, բոլոր օղակներում: Եթե…