Թել պանիրյան թեստագլխացավանք (բաղաձայնույթ)

Արդեն երկրորդ տարին է՝ բուհական ընդունելության՝ հայոց լեզվի եւ գրականության քննական նոր կարգ է մտցվել՝ ըստ որի փոխվել են թե՛ քննության անցկացման եղանակը, թե՛ քննական առարկայի ընդգրկած նյութն ու ծավալը:

Գրաշուկան հեղեղվել եւ հեղեղվում է թեստերի բազմաթիվ ժողովածուներով, որոնց հեղինակները, անշուշտ, հետապնդում են շատ ազնիվ նպատակ՝ հնարավորինս օգնել դիմորդներին հսկայածավալ նյութը որոշակիորեն յուրացնելու գործում:

Մեկ հոդվածում հնարավոր չէ խոսել բոլոր այդ ժողովածուների որակի մասին (դրա ժամանակը անշուշտ կգա), բայց մեկի մասին անպայմանորեն ուզում ենք հայտնել մեր նկատառումները: Ընդամենը օրերս դիմորդների եւ մասնագետների սեղանին դրվեց Յու. Ավետիսյանի, Հ. Զաքարյանի, Ա. Աբրահամյանի կազմած «Հայոց լեզու եւ գրականություն 7 թեստ»-ը՝ ըստ 2008 թ. «Պետական ավարտական եւ միասնական քննության ուղեցույցի»: Ժողովածուն, ի դեպ, երաշխավորված է ՀՀ ԿԳՆ կրթության ազգային ինստիտուտի կողմից:

Եվ քանի որ վերջինիս հեղինակները նաեւ «Հայոց լեզու եւ գրականություն պետական ավարտական եւ միասնական քննության ուղեցույցի» հեղինակներն են, ուստի միանգամայն պարզ է դառնում, որ այս ժողովածուի հանդեպ հետաքրքրությունն առավել քան մեծ է:

Բայց մի կարեւոր հանգամանք անպայման պետք է նշել հենց սկզբից:

Եթե աշնանը հրատարակվում է «Ուղեցույցը»՝ հեղինակային այս կազմի թվում նաեւ թեստավորման կենտրոնի գլխավոր մասնագետ Մ. Հալաջյանը, ուսուցչուհի Ա.Պապոյանը, ապա ի՞նչ անուն տալ ուսումնական տարեվերջին այս հեղինակների կողմից առանձին-առանձին թեստեր հրատարակելուն, որոնք այնքա՜ն տարբեր են իրարից, բայց որոնցից մեկը երաշխավորվում է կրթության նախարարության գնահատման եւ թեստավորման կենտրոնի կողմից, մյուսը՝ կրթության ազգային ինստիտուտի: Հիմա որի՞ն պետք է նախապատվություն տա դիմորդը, որո՞վ առաջնորդվի:

Աշնանը մեզ՝ մասնագետների մի որոշ խմբի առաջարկվեց մասնակցելու թեստերի կազմման, ուղեցույցի դրույթների մշակման խորհրդակցությանը: Առաջին հայացքից կարող էր թվալ, թե, վերջապես, ողջամիտ քայլ է կատարվել. տարբեր բուհերի հայոց լեզվի ու գրականության մասնագետներ, ուսուցիչներ, մասնակցելով այս քննարկումներին, կանեն հետաքրքիր եւ օգտակար առաջարկներ, եւ արդյունքում կունենանք բոլորի կարծիքը հաշվի առնող, վիճելի հարցերից զերծ մի ուղեցույց, ըստ որի էլ կկազմվի այնպիսի քննական նմուշ, որ լարվածության մեջ չի դնի ո՛չ աշակերտին, ո՛չ ուսուցչին, եւ չենք ունենա նախորդ տարվա հազարավոր դիմում-բողոքների տխուր կրկնությունը: Բայց երկու նիստն էլ բավական էր հասկանալու, որ այնտեղ ընդամենը մեր ֆիզիկական ներկայությունն էր անհրաժեշտ, այլ ոչ թե կարծիքը: Իսկ երբ հրատարակվեց «Ուղեցույցը», մենք պարոն Յու. Ավետիսյանին հայտնեցինք մի շարք լուրջ դիտողություններ եւ զգուշացրինք, որ այդ դիտողությունները հաշվի չառնելու դեպքում մենք ստիպված կլինենք հանդես գալ մամուլում: Ի դեպ, հեղինակներն էլ իրենց կազմած թեստերի լույսընծայումից հետո հայտարարում են, որ սպասում են արձագանքների, դիտողությունների, իրենք «դրանք սիրով նկատի կունենան»: Իսկ քանի որ մեր դիտողությունները այդպես էլ մնացին «ձայն բարբառոյ յանապատի», այժմ ստիպված ենք բարձրաձայն խոսել այդ ժողովածուի աղաղակող թերությունների մասին: Քաջածանոթ լինելով այդ հեղինակների մասնագիտական համառությանը՝ ընդամենը ցանկանում ենք ուշադրություն հրավիրել այն վտանգավոր զարգացումների վրա, որոնց մասին զգուշացնում են հենց իրենք՝ թեստերի հեղինակները: Նրանք իրենց կազմած թեստերի առաջաբանում նշում են, որ նպատակ ունեն «նպաստել ծրագրային նյութի սահմանների հստակեցմանը… կանխել այն վտանգավոր զարգացումները, որ հնարավոր են հատուկ քաղաքականության բացակայության պայմաններում»: Իսկ ո՞րն է այդ հատուկ քաղաքականությունը, որ իրականացրել են նրանք այդ թեստերով:

Թեստերին առնչվող յուրաքանչյուր մասնագետ անկասկած նկատում է ծայրահեղ բարդացում անցած տարվա քննական թեստերի համեմատությամբ. ակամա սկսում ես մտածել, թե մեր դպրոցը ինչ հսկայական թռիչք է ապրել այդ մեկ ուսումնական տարում, որ հանգեցրել է թեստերի հարաբերակցության նման խախտման: Այս 7 թեստի բազմաթիվ հարցերի կդժվարանան պատասխանել անգամ բուհի մասնագիտական բաժնի շատ շրջանավարտներ:

Ուղեցույցում հստակ գրված է (էջ 4), որ 2008 թ. միասնական ավարտական քննության համար որպես հիմք եւ սկզբնաղբյուր են ընդունվում հին ծրագրերը եւ դպրոցական դասագրքերը, որոնցով պետք է առաջնորդվի դիմորդը: Եթե այդպես է, ապա տրամաբանական է , որ լեզվի հարցերը պետք է որ կազմված լինեին Էդ. Աղայանի եւ Հ. Բարսեղյանի «Հայոց լեզու 4», Ֆ. Խլղաթյանի 5-8-րդ դասարանի Հայոց լեզու եւ 9-10-րդ դասարանների Հայոց լեզու Ոճաբանություն դասագրքերով: Արդյոք պահպանվե՞լ է այս սկզբունքը: Իհարկե՛ ոչ: Հեղինակները թեստերի այս ժողովածուն հեղեղել են իրենց կողմից հապճեպ կազմած Հայոց լեզվի Հնչյունաբանություն, Բառագիտություն, Ձեւաբանություն, 600+թեստային առաջադրանք հայ գրականությունից եւ ոճաբանությունից գրքույկներից քաղված բազում օրինակներով, որոնք բազմաթիվ մասնագետների կողմից իրավացիորեն քննադատվել են՝ մի կողմ թողնելով դասագրքերինը: Ասվածը փաստենք մի քանի օրինակներով:

«Ուղեցույց»-ի հնչյունափոխության բաժնում դիմորդից պահանջում են գտնել՝ ընդգծված ընդամենը 5 բառերից քանիսո՞ւմ կա հնչյունափոխություն, մինչդեռ հեղինակային այս նույն եռյակը իրենց ժողովածուի միայն մեկ թեստում դիմորդից պահանջում է 32 բառի մեջ գտնել ձայնավորների եւ երկհնչյունների հնչյունափոխման դեպքերը, այն էլ այնպիսի բառերում, որոնց արմատների ճանաչումը դպրոցական ծրագրի սահմաններից դուրս է (Թեստ 4, Ա 1-5, Բ 3),կամ դպրոցական դասագիրքը հնչյունափոխության թեմայի տակ չի ներառում ա-ի, ո-ի հնչյունափոխությունը, մինչդեռ այն ներկայացված է թեստերում՝ քաղաք-քաղքենի, կոճակ-կոճկել, օրրան-օրորան (Թեստ 2, Բ 2):

Դպրոցական բարձր դասարանի համար նախատեսված յուրաքանչյուր թելադրության մեջ ուղղագրական դժվարություն ունեցող բառերը ընդհանուր տեքստի մեկ երրորդն էլ չեն կազմում, մինչդեռ, ասենք, 3-րդ թեստում դիմորդին տրվում են Ա բաժնում՝ 75, Բ բաժնում՝10 այդպիսի բառեր՝ չհաշված գծիկով, առանձին, միասին, մեծատառ, փոքրատառ գրությունները, որոնք, եթե բաժանենք ըստ թելադրության սկզբունքի, համարժեք կդառնան ամենաքիչը 8 թելադրության:

Եվ բոլոր բաժիններում հարցերի շուրջ նյութի ծավալը անհամեմատ ուռճացվել է՝ բնավ հաշվի չառնելով, թե դիմորդը ի վիճակի՞ է տրված ժամաքանակում տեղավորվելու:

Նույն 3-րդ թեստի Ա 19-ում դիմորդից պահանջվում է որոշել, թե որ շարքի բոլոր բառերն են ածականներ, եւ լուծման ճիշտ տարբերակ են առաջարկում սփոփիչ, երիտասարդ, հակառակ, անհամապատասխան բառերը: Մինչդեռ այս ցանկում սփոփիչ-ը ու անհամապատասխան-ը ածականներ են, իսկ երիտասարդ-ը նախ եւ առաջ գոյական է, ապա նաեւ ածական ու մակբայ, հակառակ-ը թե՛ ածական է, թե՛ կապ, թե՛ մակբայ:

Հայոց լեզվի 5-րդ դասարանի դպրոցական դասագիրքը աշակերտին սովորեցնում է, որ փոխանակ-ը կապ է (էջ123): Էդ. Աղայանը ներկայացնում է բառարանում այս բառը իբրեւ երկարժեք խոսքի մաս՝ կապ եւ ածական (էջ1525): Մինչդեռ 7 թեստի առաջին իսկ նմուշում՝ Ա-25, աշակերտը պարտավոր է այն համարել շաղկապ: Բնավ մի՛ կարծեք, թե մենք տեղյակ չենք, որ բուհական որոշ գրքերում փոխանակ-ը տրվում է նաեւ իբրեւ շաղկապ, բայց մի՞թե տրամաբանական է, որ դպրոցը նոր ավարտող դիմորդը պետք է նկատի ունենա հեղինակների քմահաճույքը եւ քննություններին պատրաստվի բուհական գրքերով: Դե, իհարկե, ենթատեքստը միանգամայն պարզ է, թող պարապեն իրենց կողմից հապճեպ կազմած այն խոտան գրքույկներով, որի թերություններին ու զավեշտալի սխալներին անդրադառնալու ո՛չ ցանկություն, ո՛չ էլ ժամանակ ունենք:

Մի կողմ թողած դասագրքերում բերված տասնյակ հստակ օրինակները՝ հեղինակները, չգիտես ինչու, փնտրում, գտնում ու թեստերում դնում են բառեր, որոնց խոսքամասային պատկանելության մասին խոսք անգամ չկա: Ասենք՝ այսուհանդերձ-ը, այն դասագրքում (Ֆ. Խլղաթյան-6) ընդհանրապես չի տրվում: Մինչդեռ հեղինակներն այն ներմուծել են թեստեր՝ շատ լավ իմանալով, որ այսուհանդերձ-ը կարող է թե՛ վերաբերական եւ թե՛ ստորադասական շաղկապ լինել:

Ո՞վ չգիտի, որ ցանկացած գրքում, թեկուզ դասագիրք, կարող են ընդգրկված լինել այնպիսի ձեւեր, որոնք կամ ոչ բոլոր մասնագետներն են ընդունում, կամ այդ իրողությունը արդեն համարվում է լեզվի համար անցած էտապ, հնաբանություն. ասենք, արգելական հրամայականի կազմության մի՛ թռչիր, մի՛ մտնեք, մի՛ մոռանաք եւ այլ ձեւեր: Իմաստ կա՞ր այդ դեպքում արդեն հնաբանություն դարձած այս ձեւերը ներկայացնել թեստերում եւ դրանով միայն զարմանք ու զայրույթ հարուցել մասնագետների մեջ (Թեստ 4, Ա 24):

2-րդ թեստի Ա 32-ում սխալ է համարվում շարահյուսական հետեւյալ փոխակերպումը. Սրանք հայ գրականության բազմադարյան պատմության մեջ վճռորոշ դեր կատարած գրքեր են – Սրանք այն գրքերն են, որոնք վճռորոշ դեր են կատարել հայ գրականության բազմադարյան պատմության մեջ՝ ճիշտ համարելով միայն Սրանք գրքեր են, որոնք վճռորոշ դեր են են կատարել հայ բազմադարյան գրականության պատմության մեջ: Իսկ ո՞ւր մնաց նման բծախնդրությունը ընդամենը վերջերս դպրոցում փորձարկման դրված թեստում՝ «Ավարտական եւ միասնական քննության նախնական ինքնաստուգում Հայոց լեզու Հնչյունաբանություն (սա ի՞նչ ավելորդ հավելում է, այդպես էլ ընկալելի չէ), Տարբերակ 1-ում իրենց իսկ կողմից իբրեւ ճիշտ պատասխան ներկայացված փոխակերպումը՝ Նրանց ցույց կտանք մեր՝ ուժեղ բանակ ունենալը – Մենք նրանց ցույց կտանք, որ ուժեղ բանակ ունենք փոխանակ՝ Նրանց ցույց կտանք, որ մենք ուժեղ բանակ ունենք: Զավեշտ չէ՞, որ իրենք այդպիսի սխալ փոխակերպում են թույլ տալիս, իսկ աշակերտից պահանջում են ընդամենը իրենց «պայծառ երեւակայությունից» բխած, բայց իսկական գիտության հետ ոչ մի կապ չունեցող նման փոխակերպում: Ցավալի է, շատ է ցավալի, բայց մենք կրում ենք այս հեղինակների որդեգրած այն բոլոր անհեթեթությունների բեռը, որ մեզ տարիներ շարունակ պարտադրվել է ընդունելության քննություններով:

«Ուղեցույցի» առաջաբանում այս նույն հեղինակները դիմորդներին հավատացնում են, որ «քննական առաջադրանքներում չեն ընդգրկվելու այնպիսի հարցեր, որոնք կապված են զուգաձեւությունների հետ, այնպիսի օրինակներ, որոնք գրական-կանոնական չեն, արձանագրված չեն հանրահայտ բառարաններում…» (էջ 7): Թերեւս հարգարժան մասնագետ ուսուցիչներից որեւէ մեկը կասկածի տակ չի առնի այն, որ արդի հայերենի բառապաշարը ներկայացնելու առումով հանրահայտ բառարաններից առաջիններն են Էդ.Աղայանի «Արդի հայերենի բացատրական բառարանը», Հ. Բարսեղյանի «Հայերեն ուղղագրական ուղղախոսական տերմինաբանական բառարանը», որտեղ ներկայացված նյութն անպայմանորեն պետք է ուղղորդեր այս հեղինակներին իրենց թեստերը կազմելիս: Բայց ի՞նչ է ստացվել: Թեստերի հատկապես Ա 6, Ա 7,

Բ 3 հարցերում ներառվել են այնպիսի ձեւեր, որոնք, զավեշտալի է, բայց փաստ, ճիշտ են համարվել այն դեպքում, երբ նշված բառարաններն այդ ձեւերը ուղղակիորեն սխալ կամ զուգաձեւություն են համարում: Խոսենք փաստերով.

Էդ. Աղայանի բառարանը այսկերպ-ը (ինչպես նաեւ՝ այդկերպ)՝ իբրեւ ածական եւ մակբայ, ներկայացնում է միասին գրությամբ (էջ 42), նույն ձեւով՝ Հ.Բարսեղյանի բառարանը (էջ 44)։ Սրանց հետեւում են մյուս բառարանները՝«Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարանը», Ա. Սուքիասյանի «Արդի հայերենի ուղղագրական-ձեւակազմական բառարանը»: Կա նաեւ այս բառը առանձին՝ իբրեւ բառակապակցություն ներկայացնող բառարան (Ռ.Նազարյան, Ա.Գյոդակյան): Մենք մեր՝ «Հայերենի ուղղագրական նոր բառարանում» այսկերպ-ը ընդգրկել ենք երկգրություններում՝ հաշվի առնելով այս տարբեր մոտեցումները, ինչպես՝ «այս կերպ չի լուծվում ոչ մի հարց» եւ «այսկերպ մոտեցումը կվնասի գործին»: Ուրեմն ինչո՞ւ պետք է այս զուգաձեւությունը տեղ գտներ թեստերում, այն էլ պահանջվող ճիշտ պատասխանի շարքում:

Նույն ձեւով թել-պանիր//թելպանիր-ը հինգ բառարաններում տրվում է գծիկով կամ միասին, միայն մեկ-երկու հեղինակի կողմից՝ առանձին՝ թել պանիր, եւ, խնդրեմ, այս բառը եւս փառավոր տեղ է գտել թեստ 7-ի Ա-6 առաջադրանքում՝ ճիշտ համարելով առանձին գրությունը: Ուզում եմ դիմել մեր սերնդի բոլոր ուսուցիչներին ու գիտնականներին. եթե թել-պանիր//թելպանիր գրության ձեւը առաջարկվում է Էդ.Աղայանի, Հ.Բարսեղյանի կողմից, որոնք իրենց բառարաններում դրանց հետ մեկտեղ տալիս են թելբանջար, թելխմոր, թելկծիկ եւ այլ ձեւեր, թույլ կտա՞ իրեն որեւէ մեկը անտեսել այդ կարծիքը: Մինչդեռ… Դե եկե՛ք ու հավատացե՛ք Աղայան ու Բարսեղյան չընդունող այս հեղինակների հորդորներին, թե՝ «դուք ձեր դիտողություններն արեք, մենք կշտկենք»:

Բառարանները արձանագրում են թե՛ ուխտավոր, թե՛ ուղտավոր՝ յուրաքանչյուրին տալով իրեն հատուկ իմաստ՝ ուխտի գնացող եւ ուղտով գնացող (Թեստ 6, Ա 3):

Բոլոր բառարաններում տրվում է ծովորոր-ը՝ իբրեւ ջրլող թռչուն: Թեստ 1-ի Ա 1-ում երեխան գլուխկոտրուկ պետք է լուծի, որովհետեւ տրվում է ծովա…րոր հոդակապով ձեւը՝ երեխային շփոթեցնելով ոչ մի բառարանում չարձանագրված ծովաօրոր տարբերակին:

Տարիներ շարունակ վիճահարույց համարվող արծաթահնչ(յ)ուն, գեղահնչ(յ)ուն, քաղցրահնչ(յ)ուն եւ նման բառերի մասին Էդ. Աղայանը «Արդի հայերենի բացատրական բառարանի» առաջաբանում գրում է հետեւյալը. «Հնչուն բաղադրիչով կազմված բառերը շատ հաճախ շփոթում են հնչյուն բառով կազմվածների հետ, որ սխալ է: Այդ առթիվ պետք է իմանալ հետեւյալը. հնչուն-ը ածական է՝ հնչող նշանակությամբ եւ համանիշն է արմատական հունչ բաղադրիչի, իսկ հնչյուն-ը գոյական է: Առաջինները (հնչուն եւ հունչ) բարդությունների մեջ նշանակում են «հնչող, ձայն հանող, ձայն ունեցող», իսկ հնչյուն՝ բարդությունների մեջ նշանակում է «հնչյուն ունեցող, հնչյուններից բաղկացած, կազմված». օրինակ՝ նույնահունչ կամ նույնահնչուն՝ «նույնական հնչում՝ արտասանություն ունեցող, նույն կերպ հնչող՝ հնչվող»…, իսկ նույնահնչյուն նշանակում է «նույն հնչյուններից բաղկացած՝ կազմված, նույն հնչյուններն ունեցող» (էջ 11)։

Բնավ ցանկություն չունենք մասնագիտական վեճ բացելու. յուրաքանչյուր գիտնական ունի իր կարծիքը, բայց այս պարագայում առավել կարեւոր է այն, որ այդ կարծիքը պետք է հաշվի առնվեր այն մասնագետների կողմից, որոնք պատասխանատվություն են ստանձնել ուղեցույցի հեղինակ դառնալու, առաջաբանում հավաստիացնելու իրենց որդեգրած սկզբունքների մասին, բայց առաջին իսկ պահին այդ սկզբունքայնության հետքն էլ չեն պահում: Դարձյալ մեջբերենք իրենց իսկ խոսքերը. «Աստիճանաբար ձեւավորվում է ստուգման նոր մշակույթ, որը հիմնված է այլ մտածելակերպի, այլ սկզբունքների վրա»: Ի՞նչ մշակույթի մասին է խոսքը: Իրենց ուսուցիչների կարծիքը իբրեւ վրիպակներ որակելո՞ւ, իսկ իրենց կոպիտ սխալներն ու բացթողումները՝ իբրեւ անմեղ վրիպումնե՞ր:

Թեստերի Ա 7 կետում աշակերտին հանձնարարվում է ճշտել իր գիտելիքները մեծատառի գործածության մասին, Ա 6-ում՝ միասին, անջատ, գծիկով գրելու: Եվ հենց առաջին թեստի Ա 7-ում դրվում է գրության սխալ ձեւ՝ ԱՄՆ Կոնգրես փոխանակ ԱՄՆ-ի Կոնգրես (տե՛ս Տերմ. եւ ուղղագր. տեղ., էջ 312): Անշուշտ կասեն՝ վրիպում է, այն էլ շատ անմեղ: Բայց չէ՞որ 4-րդ թեստի Ա 6-ում էլ հարգարժան հեղինակները երեխայից պահանջում են գրել ԱՊՀ(ում) : Միգուցե կապակցությունը ներկայացնելուց առաջ իրե՞նք լավ սովորեին գրության ճիշտ ձեւը:

Լավ, այս հեղինակները գոնե հասկանո՞ւմ են, որ «Տերմինաբանական եւ ուղղագրական տեղեկատուի» ներկայացրած որոշումները պարտադիր են բոլոր մասնագետների համար՝ անկախ իրենց սկզբունքներից եւ մոտեցումներից: Դարձյալ ոչ: Բերենք մեկ օրինակ: Դպրոցներում փորձարկման ներկայացված թեստերում ներառվել էր հարց. ո՞ր տառը թվային արժեք չունի, եւ իբրեւ պատասխան պահանջվում էր նշել ու տառը: Երբ այդ մասին դիտողություն արեցինք թեստը կազմող հեղինակ Յու. Ավետիսյանին՝ մի՞թե ծանոթ չէ տերմինաբանական կոմիտեի որոշմանը՝ «պահպանել «ու» տառի տեղը արեւելահայերենի այբուբենում ավանդական այբուբենի «ւ» տառի տեղում վերջինիս թվային արժեքով (7000), նա զարմացավ, կասկածեց, սակայն հաջորդ օրը, նոր միայն ծանոթանալով որոշմանը (նախագիծը կազմել է Ս.Աբրահամյանը, խմբագրել Հ.Բարսեղյանը, որը հաստատվել է 1993թ. նոյեմբերի 13-ի նիստում, վերահաստատվել է ՀՀ լեզվի պետական տեսչության պետի 2000 թ. փետրվարի մեկի հրամանով), ի՞նչ է, կարծում եք՝ ընդունե՞ց: Բոլորովին: Հայտարարեց, որ… որոշումն է սխալ: Իսկ դպրոցական դասագի՞րքը (Ֆ.Խլղաթյան, Հայոց լեզու-5, էջ123): Ա՛յ քեզ համառություն: Բայց դե տեսեք, թե ուր կարող է տանել այդ համառությունը: 2007 թվին Յու.Ավետիսյանը եւ Հ.Զաքարյանը հրատարակում են «Հայոց լեզու. Հնչյունաբանություն» գիրքը, որը անհամար սխալների ու բացթողումների պատճառով վերահրատարակվում է հազիվ մեկ տարին չբոլորած՝ 2008-ին: Ահա այս գրքում (էջ 77) բերում է հայերեն այբուբենի ցանկը՝ թվային արժեքով, որտեղ նշվում է ւ-ի թվային արժեքը (7000)՝ հավելելով, որ ու-ն թվային արժեքից զուրկ է: Հարգելի գիտնականը միգուցե նորի՞ց կարդա որոշման համապատասխան կետը, օգնենք. «ւ» (վյուն) տառը չի կարող վերականգնվել արեւելահայերենի այբուբենում, քանի որ դարեր առաջ այն դադարել է ինքնուրույն տառի արժեք ունենալուց՝ նրա արտահայտած հնչյունի՝ լեզվից պատմականորեն վերացած լինելու պատճառով» (Տերմ.եւ ուղղագր. տեղեկ. «Արեւելահայերենի այբուբենի եւ գրանշանների համապարփակ հավաքածուի մասին», էջ 282): Այդքա՞ն էլ անտեղյակություն. նույն գրքի 75 էջում գրում է. «Տարբեր ժամանակներում այբուբենին ավելացվել են օ, ֆ, եւ տառերը, իսկ ւ(վյուն)տառը փոխարինվել է ու երկտառով», իսկ 76 էջում ու-ի փոխարեն տալիս ւ-ի թվային արժեքը:

Տեղեկատուի մեջ զետեղված է որոշում «Գծիկի գործածության մասին» (էջ 209), որտեղ սեւով սպիտակի վրա գրված է, որ պետք է գծիկով գրվեն. «4.Որեւէ անունից (կամ ազգանունից) տեր, մելիք, բեկ, միրզա ու նման բաղադրիչներով կազմված անձնանունները (կամ ազգանունները), երբ նշված բաղադրիչներն արտասանվում են առանձին, օրինակ՝ Տեր-Գաբրիելյան, Մելիք-Մուսյան, Միրզա-Ավագյան, Դավիթ-Բեկ եւ այլն»: Մինչդեռ հեղինակները թեստեր են ներմուծել Դավիթ-Բեկի գրության բոլորովին մի նոր ձեւ՝ Դավիթ բեկ՝ անտեսելով թե՛ որոշման եւ թե՛ որոշ մասնագետների՝ նաեւ առանձին, բայց մեծատառով գրելու տարբերակները (Թեստ 5, Ա 39): Ա՛յ քեզ անհեթեթություն: Կա որոշում, եւ նրանք առաջին հերթին պարտավոր էին հետեւել որոշումներին՝ անկախ իրենց անձնական մոտեցումներից (Մուրացանն էլ «Գեւորգ Մարզպետունի» վեպում Աշոտ Երկաթ անունը գրել է գծիկով. ընդունե՞նք այդ գրությունը): Հակառակ պարագայում ի՞նչ է ստացվում. մեր օրերում զուգաձեւությունների միօրինակացման՝ անհրաժեշտություն դարձած լեզվաքաղաքականությանը պարոն Յու.Ավետիսյանը եւ մյուսները հակադրում են իրենց իսկ հորինած սխալ ձեւերը, եւ դրանք քողարկում ազգային ինստիտուտի երաշխավորության հովանու ներքո՝ փորձելով անձեռնմխելի մնալ իսկական ու անաչառ քննադատություններից:

Մենք պարոն Ավետիսյանին բազմիցս ասել ենք, թե ինչու է ջանք թափում մեր կողմից կազմված ուղղագրական բառարանում սխալ ձեւեր գտնել: Զուգաձեւությունների՝ մեր ներկայացրած ցանկերը կազմվել են ոչ թե կամայական ցանկությամբ, այլ ըստ բոլոր նշանավոր բառարանների նյութի, ըստ լեզվի զարգացման ներկա էության, եւ քանի դեռ այդ զուգաձեւությունների վերաբերյալ չկա համապատասխան որոշում, ուրեմն ցանկացած պարագայում (իսկ այս քննությունների ընթացքում առավել եւս) պետք է ձեռնպահ մնալ թեստերում զուգաձեւություններ ընդգրկելուց:

Մի հարց եւս, անշուշտ, պետք է կարեւորել. արդյոք ուղեցույց կազմող հեղինակները իրավունք ունեի՞ն հանդես գալու թեստերով հենց քննությունների նախաշեմին եւ հայտարարելու, թե դա արվում է դիմորդի շահերից: Կարծում ենք` բնավ ոչ: Փորձենք հասկանալ. «Խնդիրն այն է, որ ուսուցանման եւ ստուգման ենթակա գիտելիքների ծավալի ոչ բավարար հստակության պատճառով քննական թեստերի հարաճուն բարդացման, տեսական գիտելիքների ուռճացման ու խորացման վտանգ կա»: Ի՞նչ վտանգի մասին են հուշում եւ զգուշացնում հեղինակները. արդյոք իրենց իսկ կազմած թեստերի բազմաթիվ երկիմաստ, հաճախ սխալ ու անհեթեթ հարցերի՞, որոնցով, Աստված մի արասցե, կազմվեն առաջիկա հայոց լեզվի եւ գրականության քննության տարբերակները:

Հ.Գ. Հոդվածը ստորագրում ենք միայնակ՝ հավատարիմ մնալով մեր սկզբունքներին, թեեւ ցանկություն ունեին շատերը՝ այս դեպքում էլ ի հակադրություն վերոնշյալ հեղինակների, որոնք երեւի թե կարծում են, որ ընկերովի հեշտ կլինի ամեն մեկին համոզել, թե տվյալ սխալը կամ վրիպումը ոչ թե ինքն է թույլ տվել, այլ հեղինակակից ընկերը:

Փառանձեմ ՄԵՅԹԻԽԱՆՅԱՆ
ԵՊՀ հայոց լեզվի ամբիոնի դոցենտ