«Հետք» կայքէջն (www.hetq.am) իր ընթերցողներին ԱԺՄ նախագահ, ՀՀ նախագահի թեկնածու Վազգեն Մանուկյանին հարցադրումներ ուղղելու եւ պատասխաններ ստանալու հնարավորություն էր տվել: Հարցազրույցը բավականին ծավալուն էր, ուստի ներկայացնում ենք ուշագրավ հատվածները:
– Չե՞ք կարծում, որ դուք այլեւս արժեզրկված եւ անդեմ քաղաքական գործիչ եք, որին միայն անցյալի հիշողություններն են խթանում:
– Ոչ, չեմ կարծում: Եթե ուշադիր հետեւեք, կհասկանաք, որ իմ ասածներում եւ գնահատականներում անցյալը երբեմն բերվում է որպես օրինակ: Բայց ես միշտ ուղղված եմ դեպի ապագան, եւ այն խնդիրները, որոնք ի սկզբանե դրված են եղել, դեռ սպասում են իրենց լուծումներին:
– Չե՞ք կարծում, որ եթե միանայիք Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին, հնարավորություն կունենայիք դրսեւորել ձեզ նաեւ աշխատանքի մեջ, քանի որ կոնկրետ իմ սերունդը ձեզ այդ պրոֆիլով չի հիշում: Այսպես եմ ասում, քանի որ համոզված եմ, որ եթե միանաք Լ. Տեր-Պետրոսյանն ու դուք, նրանց դեմ հաստատ խաղ չի լինի: Այս պարագայում կերեւա նաեւ ձեր ակնհայտ առավելությունը, քանի որ ավելի կարեւոր է ոչ թե այն, թե ինչ պաշտոն ես զբաղեցնում, այլ՝ թե ինչպես ես աշխատում:
– Շատ են խոսում իմ եւ Լ.Տեր-Պետրոսյանի միավորման մասին, բայց դրանք օդի մեջ ասված նախադասություններ են: Նախեւառաջ պետք է իմանալ` ի՞նչ ես ուզում դու այս երկրի համար անել, եւ այդտեղ կհասկացվի` ով ում հետ է միավորվում: Լ. Տեր-Պետրոսյանը հիմա դուրս է եկել եւ պայքարում է իշխանությունների դեմ` նախագահ դառնալու հավակնություններով: Դա ինձ համար շատ քիչ է միավորվելու համար: Այս բոլոր տարիների ընթացքում ես միշտ էլ հնարավորություն եմ ունեցել բարձր պաշտոններ զբաղեցնելու: Բայց միաժամանակ կարծում եմ, որ բարձր պաշտոն կարելի է զբաղեցնել այն դեպքում, երբ միասնական գաղափարներով թիմ է գալիս եւ թիմի մեջ դերերի բաշխում է կատարվում`ո՞վ ի՞նչ պետք է անի: Գաղափարով ոչ միասնական թիմով իշխանության գալը, կարծում եմ, ոչ մի արդյունք չի տա:
– Դուք չեք ընդունում ո՛չ Սերժ Սարգսյանին, ո՛չ Լ. Տեր-Պետրոսյանին, ու դա հասկանալի է, սակայն, երբ ձեր ելույթներում մեծ տեղ է սկսում գրավել Տեր-Պետրոսյանի քննադատությունը, տպավորություն է, որ նախանձը հաղթել է քաղաքական հաշվարկին ու տրամաբանությանը: Իրո՞ք: 1996թ. վիրավորանքը (արդարացված) արժի՞, որ այրեք բոլոր կամուրջները գաղափարապես ձեզանից քիչ տարբերվող Լ. Տեր-Պետրոսյանի հետ երբեւէ համագործակցելու հնարավորությունից: Ձեր վերջին ելույթներից տպավորություն եմ ստանում, որ Դուք գնալով մոտենում եք ՀՅԴ-ին: Արդյո՞ք այդպես է, համաձա՞յն եք նրանց «ազգային» ծրագրերին:
– Ես չեմ հասկանում, թե ի՞նչ պատճառով պետք է նախանձեմ Լ. Տեր-Պետրոսյանին: 1996թ. հարվածն ինձ չէր ուղղված, հարվածն ուղղված էր մեր ժողովրդին, նրա ձայնին, եւ ես չեմ կարող կյանքս անընդհատ նվիրել անցած էջը վերանորոգելուն: Տարիներ առաջ ես ինքս եմ դիմել, որ Լ.Տեր-Պետրոսյանը մտնի քաղաքական դաշտ. ենթադրում էի, իհարկե, ոչ որպես թեկնածու: Նա ավելի կարեւոր դեր կարող էր վերցնել (ինչ խոսք, ինքն է որոշում, ես չեմ կարող այդ առումով ոչինչ ասել): Ինչ վերաբերում է քննադատությանը, ապա ես ինձ թույլ եմ տվել քննադատել, երբ նա հրապարակում հայտարարեց, որ ով իրեն չի միանում, ապա դա նշանակում է, որ ծառայում է Սերժ Սարգսյանին: Ես այդպիսի շանտաժներ չեմ ընդունում: Գաղափարական սկզբունքների առումով էլ ասեմ, որ, այնուամենայնիվ, մեր միջեւ բավականին տարբերություններ կան: Այնպես չի, որ ամեն ինչ համընկնում է. ընդ որում` եւ՛ ես, եւ՛ Լ. Տեր-Պետրոսյանն այն վիճակում ենք գտնվում, որ գուցե իր դեպքում՝ մի քիչ ավելի շատ, իմ դեպքում՝ մի քիչ ավելի քիչ, կարող են տեսնել` գործն ու խոսքը համընկնո՞ւմ են, թե՞ ոչ: Ինչ վերաբերում է ՀՅԴ-ին, ապա մենք նրանց հետ 96-ին էլ ենք միասին եղել: Նրանց ազգային ծրագիրը լրիվ չի համընկնում իմ պատկերացումների հետ, բայց ընդհանուր եզրեր մենք ունենք:
– Լինելով համազգային շարժման լիդերները` դուք տարբեր առիթներով ու պատճառներով ձեր ձեռքից բաց թողեցիք իրավիճակի տիրապետման ղեկը եւ ամբողջ ժողովրդին թողեցիք բախտի քմահաճույքին, անպաշտպան` ընդդեմ պատեհապաշտների ու սրիկաների բազմահազարանոց բանակի:
– Ես ինձ պատասխանատու եմ զգում ներկա վիճակի համար, որովհետեւ 1988թ. ես բեմ եմ բարձրացել ու ասել` ժողովո՛ւրդ, եկե՛ք մեր հետեւից, եւ մենք կունենանք բոլորիս երազած պետությունը: Մարդիկ ինձ հավատացել են, եւ եթե այդպես չի ստացվել (ճիշտ է, մենք անկախություն ենք ձեռք բերել, պատերազմ ենք հաղթել, որոշակի պետական հարցեր ենք լուծել), ապա, իհարկե, ես պատասխանատու եմ զգում ինձ, եւ այդ պատասխանատվությունն է պարտադրում կողքի չկանգնել, այլ մինչեւ վերջ պայքարել: Բայց ամեն մի կոնկրետ դեպքի, հանցագործության համար եղել են մարդիկ, ովքեր ուղղակի մեղավոր են: Եվ ես կիսում եմ ձեր կարծիքը, որ ինձ վրա կա պատասխանատվություն, որն ինձ դրդում է, կրկնում եմ, շարունակել այս պայքարը:
– Դուք ասում եք, որ Տեր-Պետրոսյանը պարտք է մեր ժողովրդին: Արդյոք նա ի վիճակի՞ է այդ պարտքը վերադարձնել: Եթե՝ այո, ապա՝ ինչպե՞ս:
– «Պարտք» բառն օգտագործել եմ, երբ խոսք է գնացել 96-ի մասին: Ես ասացի` Լ. Տեր-Պետրոսյանը պարտք է ոչ թե ինձ, այլ պարտք է ժողովրդին, որովհետեւ նրա ձայներն են ոչնչացվել: Ինչպե՞ս կարող է վերադարձնել. ինձ թվում է` ճիշտ քաղաքական դիրքորոշումներով:
– Ո՞նց են ընթանում բանակցությունները Րաֆֆի Հովհաննիսյանի հետ: Եթե միավորումը տեղի չունենա, անիմաստ է անել որեւէ բան:
– Մենք իրար բավականին հոգեհարազատ ենք ոչ միայն որպես անձեր, այլեւ տարբեր հարցերի շրջանակներում միասնական կարծիք ունենալով: Մենք իրար հետ միշտ հանդիպում ենք, եւ եթե Ր.Հովհաննիսյանի թեկնածությունը թույլատրվեր դնել, ես խնդիր չէի ունենա նրան պաշտպանելու: Այս պայմաններում ի՞նչ կլինի, դեռ ժամանակը ցույց կտա:
– Քաղաքական խաղի զարգացումները բերել են նրան, որ, ուզեք թե չուզեք, խաղում եք բավականին հզոր խաղի նրբություններին տիրապետող խաղացողների հետ՝ ի դեմս Սերժ Սարգսյանի ու Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի: Ըստ իս, դուք նման եք այն խաղամոլին (խնդրում եմ չվիրավորվեք, խաղամոլներն էլ վատ մարդիկ չեն), որը, ձեռքին չունենալով ուժեղ խաղաքարտեր, փորձում է քաղաքական բլեֆի դիմել: Վստահ եմ, որ նրանք խոշոր խաղադրույքներ են անելու ու խաղալու են մինչեւ վերջ: Դուք ինքներդ հավատո՞ւմ եք ձեր հաղթանակին, թե՞ ընդամենը երազում եք դրա մասին:
– Նախեւառաջ, դա երեւի իմ ամենաթույլ կողմն է, որ ես բլեֆի չեմ գնում քաղաքականության մեջ: Դա երեւի թուլություն է. ի տարբերություն այն ձեր նշած «հզոր» ուժերի, որոնք նաեւ գնում են բլեֆի: Բայց դրա հետ միասին՝ ես հիշում եմ 1988թ., երբ մենք բարձրանում էինք հարթակ եւ հանրահավաք անում: Կողքիններն ասում էին` էս ի՞նչ ռոմանտիզմ է, էս հսկայական Խորհրդային Միությունում դուք ի՞նչ եք անում: Բայց պարզվեց, որ մենք ճիշտ էինք եւ կարողացանք հաղթել, նույնը՝ պատերազմի ժամանակ. երբ ես Պաշտպանության նախարար էի նշանակվել (այժմ շատերը մոռացել են), ասում էին` միեւնույն է, մենք պարտված ենք այդ պատերազմում. Ադրբեջանն իր մարդաքանակով, իր զենքով, իր դաշնակիցներով անհամեմատ մեզանից հզոր էր, բայց մենք հաղթեցինք այդ պատերազմում: Սովորական կոշկակարը շատ պրագմատիկ է. ինքն ասում է` կոշիկը կարում եմ, ընտանիքս պահում եմ, ապուշություն է մտածել՝ դառնալ դոկտոր կամ ակադեմիկոս: Դա կամ կստացվի, կամ, ավելի շուտ, չի ստացվի: Բայց մեկ ուրիշն այդ «ռոմանտիզմն» իրականացնում է: Նույնպիսի պրագմատիկ էր Սալվադոր Դալին, երբ ինքը նկարում էր նկարներ, ու թվում էր, որ ոչ մեկին պետք է դուր չգար, բայց պարզվեց, որ ինքը համաշխարհային նկարիչ է: Դրա համար, իհարկե, քաղաքականության մեջ անհրաժեշտ է պրագմատիզմ, բայց եթե հետեւում չկան երազանքներ, իդեալներ, ապա դա պարզունակ իրատեսություն է, կոշկակարի իրատեսություն:
– Թե՛ դուք, թե՛ նախագահի բոլոր թեկնածուներն իրենց տեսնում են երկրորդ փուլում: Եթե Լ.Տեր-Պետրոսյանը եւ Ս. Սարգսյանն անցնեն երկրորդ փուլ, ո՞ւմ եք պաշտպանելու:
– Ինչո՞ւ եք վերցնում այդ 2 թեկնածուներին` հնարավոր սցենարներից ոչ ամենաիրականանալին: Ես դեմ եմ այն քաղաքականությանը, այն կյանքին, որն այժմ իրականացվում է այս իշխանությունների կողմից, բայց նույն ձեւով դեմ եմ եղել նաեւ այն քաղաքականությանը, որն իրականացվել է նախորդ ժամանակաշրջանում. այս տեսակետից ես այդ երկուսի միջեւ չեմ փնտրում ֆավորիտ:
– Չե՞ք կարծում, որ մերժելով Լ. Տեր-Պետրոսյանին` կտրուկ նվազեցրիք 3 տարի հետո տեղի ունենալիք ընտրություններում հաղթելու ձեր շանսերը:
– Իսկ Դուք համոզվա՞ծ եք, որ նա հաղթելու է, կամ, որ 3 տարի հետո տեղի են ունենալու ընտրություններ:
– Ձեզ ճանաչում եմ՝ որպես դյուրագրգիռ անձնավորություն, եւ միշտ միմիայն ձեզ եք տեսնում ՀՀ նախագահ: Շատ դժվար չի՞ լինելու, եթե սատարեք այլ թեկնածուի, եւ ինչպե՞ս եք հետո ուրիշին ընդունելու ՀՀ նախագահ: 1996թ. անհիմն միավորումը ոչինչ չէր նշանակում, որը ձեզ ասպարեզ հանեց, եթե, իհարկե, դա զգացել եք, մի ոգեւորվեք, գոնե այս անգամ հրաժարվեք ձեր «ես»-ից: Հուսով եմ` դեռ ուշ չէ:
– Առաջինը` ես ինձ չեմ համարում դյուրագրգիռ: Երկրորդ` այնպես չի, որ ես միայն ինձ եմ տեսնում նախագահ: Ինձ համար ավելի կարեւոր է, թե ի՞նչ քաղաքականություն է իրականացնելու նոր նախագահը, արդյոք ի վիճակի՞ է, արդյոք նա այդ գաղափարների կրո՞ղն է: Ես կարծում եմ, որ 96-ը շատ գաղափարական պայքար էր, եւ Շարժման այն հսկայական զանգվածին, որը դժգոհ էր Շարժման գաղափարների չիրականացման գործընթացից, ավելացել էին նաեւ պատերազմի ընթացքում իմ աշխատանքը գնահատող եւ դրա շնորհիվ իմ նկատմամբ վստահություն ձեռք բերած բազմաթիվ մարդիկ: Իհարկե, կար մի շերտ, որ անձնական շահի հետեւից էր գալիս կամ էլ ցանկանում էր վրեժ լուծել իշխանություններից, բոլոր ընտրություններում այդպիսի հատված կա: Ես երբեք չեմ հրաժարվի իմ գաղափարներից, բայց «ես»-ս առաջ մղելու ցանկությունը երբեք դոմինանտ չի եղել ինձ համար: Դա ես ապացուցել եմ` կամավոր դուրս գալով վարչապետությունից եւ աշխատելով ՊՆ նախարար, որն ավելի ցածր կարգավիճակ էր ենթադրում: Ես կարծում եմ, որ կյանքով եմ ապացուցել, որ ինձ համար կարեւորը իմ «ես»-ը չէ:
– 96-ի ընտրություններում հաղթանակից հետո ձեր մեջ առաջացել է միակ հաղթածի եւ ամենաարժանավորի զգացումը: Չե՞ք կարծում, որ այն ժամանակ դուք ուղղակի հակակշիռ էիք Լ. Տեր-Պետրոսյանին, եւ ժամանակը ցույց տվեց, որ չունեք կայուն ընտրազանգված: Եթե իրոք մտահոգված եք երկրում փոփոխություններ իրականացնելով, ժամանակը չէ՞ մի կողմ դնել բոլոր ամբիցիաները եւ միանալ Լ.Տեր-Պետրոսյանին, որի ներկայությունը լուրջ խուճապ առաջացրեց իշխողների մոտ: Չէ՞ որ, այսպես թե այնպես, ընտրվելու շանս չունեք, բայց կարող եք նպաստել այն նախագահին, որի հետ վարչապետ եք աշխատել: Այլ պարագայում ընդդիմադիր դաշտի եւ մասնավորապես ձեր արժեզրկումը լիակատար կլինի:
– Ես այդպիսի` ամենաարժանավորի զգացողություն երբեք չեմ ունեցել, եւ եթե որեւէ մեկն այդպիսի զգացում է ունենում, ապա ամեն մի անհաջողություն իրեն կոտրում է: Ես ընդունում եմ, որ ամեն մի պահ ունի իր հնարավորությունը: Այն պահին ժողովուրդը տեսնում էր, որ իմ անձով կարող է փոխել իրավիճակը, եւ գնում էր իմ հետեւից, ժամանակները փոխվում են, անցնում է ժամանակ, եւ Կարեն Դեմիրճյանի հետ են կապում իրենց իղձերը: Ես դա համարում եմ շատ բնական: Այդ գիտակցումը, միգուցե, ինձ շատ չի ոգեւորում, բայց նաեւ չի կոտրում, երբ հաջորդ տարին այդպես չի լինում:
Ինչ վերաբերում է ձեր կոչին, որ ես միանամ Լ.Տ.-Պ.-ին, ինչո՞ւ կոչ չեք անում Լ.Տ.-Պ.-ին, որ ինքը միանա ինձ: Այն խուճապը, որն իբր թե ստեղծվում է իշխանական շերտի մեջ, բավականին չափազանցված է եւ որեւէ լուծում չի տալիս մեր երկրի խնդիրներին: Ես կարծում եմ, որ ուժը նա է, որի հետեւում կանգնած են հասարակության, ժողովրդի լայն շերտեր` գիտակցությամբ, թե իրենք ինչ են ուզում` ցանկանալով ոչ միայն քանդել, այլեւ կառուցել:
– «Լ. Տեր-Պետրոսյանի կցորդ», «քաղաքական դիակ», «երազող» եւ այլ պիտակները մի՞թե ավելի վարկաբեկիչ չեն, քան «օլիգարխ», «մինիստր» կամ էլ «կալվածատեր» տիտղոսները, որը կարող էիք ունենալ եւ կարող եք ունենալ ցանկացած պահի:
-… Ես չեմ կարծում, որ ինձ այդպիսի պիտակներ են կպցնում: Իսկ եթե ոմանք փորձում են, ուրեմն նրանք ընդամենը չարությամբ են լցված իմ նկատմամբ. այդ պիտակները բացարձակ կապ չունեն իրականության հետ:
– Կուզենայի դուք ավելի վճռորոշ լինեք ձեր հայացքներում եւ ճիշտ հասկանաք այսօրվա իրավիճակը… դեն դրեք ձեր բոլոր ամբիցիաները եւ միացեք Լ.Տեր-Պետրոսյանին: Կարո՞ղ եք ինձ ասել` ո՞րն է ձեր նպատակը: Նախագահական ընտրություններում օգնել Սերժ Սարգսյանի՞ն, թե՞…
– Ես խնդրում եմ այդ հարցը տաք Լ. Տեր-Պետրոսյանին, նույն ձեւով ինչո՞ւ ինքը չի միանում, եւ արդյո՞ք իր թեկնածություն դնելը չի օգնում Սերժ Սարգսյանին:
– Ո՞ր քաղաքական գործչից եք լսել «Ղարաբաղը տանք եւ հանգիստ ապրենք» միտքը: Հնարավոր չե՞ք համարում ձեր մտքերի նմանօրինակ ձեւափոխումը (չասենք նենգափոխում) եւս:
– Ես երկու ծայրահեղ մտքերն եմ ասել, որովհետեւ որոշ մտքերի ճանապարհը բերում է դրան, որոշներինը` մյուսին: Առանց անձնավորելու այդ ճանապարհները: Բայց ես նաեւ հիշում եմ «Սերգո ջան, լավ չես ապրելու» բանաձեւը:
– Երկրորդ փուլում ինչո՞ւ եք բացառում Լ. Տեր-Պետրոսյանին սատարելը:
Եթե պատճառը նրա օրոք ակնհայտորեն կեղծված ընտրություններն են, ապա մի՞թե ՀՅԴ-ի եւ ՕԵԿ-ի իշխանության մաս եղած տարիներին դրանք սակավ են կեղծվել: Համեմատությունն այն իմաստն ունի, որ դուք պատրաստակամ եք երկրորդ փուլում սատարել ՀՅԴ-ի կամ ՕԵԿ-ի թեկնածուին: Եթե պատճառը որոշակի ընդհանուր մոտեցումներն են այս կուսակցությունների հետ, ապա մի՞թե ՀՀՇ-ի հետ որեւէ գաղափարական ընդհանրություն չունեք:
– Իհարկե, կան գաղափարական ընդհանրություններ ՀՀՇ-ի հետ, բայց դատելով իրենց այժմյան գործունեությունից` մոտս կասկած է առաջանում, որ իրենք ուղղակի ուզում են վերադառնալ նախկին կարգավիճակին, որն ինձ համար ոգեւորիչ չէ: