– Պարոն Անգալադյան, ընտրությունները ցույց են տալիս, որ հասարակությունն առանձնապես հարգանք չի վայելում նրանց շրջանում, ովքեր ընտրվում են. հասարակական գիտակցության վրա փորձ է արվում ազդել ենթագիտակցական մակարդակով` արթնացնելով մարդկային ցածր բնազդները: Ըստ Ձեզ` այս նախագահական ընտրությունների ժամանա՞կ էլ կաշխատեն ձայներ ստանալու նույն գործիքները:
– Երրորդ Հանրապետությունը կառուցում ենք 1828 թվականից: Մեր ներքաղաքական միտքը, ցավոք, ձեւավորված չի մինչ օրս: Եղածն էլ ձեւավորվել է հրապարակախոսային, լրագրողական եւ ո՛չ փիլիսոփայական, պատմական, սոցիոլոգիական դաշտում: Մտավորականությունը, որ եւ՛ ազգի խելքն է, եւ՛ խիղճը, եւ՛ հրապարակախոսը, եւ՛ քննադատը, խիստ քաղաքականացված է: Առաջին գումարման ԳԽ-ում հիմնականում մտավորականություն էր: Երկրորդ գումարման ԱԺ-ում, ցավոք, մտավորականությունն իր տեղը զիջեց, եւ այդպես էլ պետք է լիներ. մտավորականությունն էմոցիոնալ է, մտածող, կասկածող: Ո՞ւմ վրա է հենվում մտավորականությունը. գիտակից մասսայի վրա: Բայց գիտակից մասսայի հիմնական մասը լքել է երկիրը: Մենք հիմա գտնվում ենք այն փուլում, որը կոչվում է՝ հանգիստ ժամանակ:
– Ի՞նչ է նշանակում «հանգիստ ժամանակ»:
– Սա այն ժամանակն է, երբ պետք է հասկանանք, որ ասել, թե մենք ենք բերում ճշմարտությունը` չի կարելի: Նկատի ունեմ թե՛ գործող իշխանություններին, թե՛ ընդդիմությանը: Չգիտես ինչու, ընդդիմության վերջին հանրահավաքն այսպես մեծ տպավորություն է թողել: Ինձ համար դա սովորական բան է: Երկիրը գտնվում է այն կետում, որ մեխանիզմը պահանջում է մաքրվել:
– Դուք կարծում եք, որ այդ մաքրման աշխատանքները բնական, մարդկանց միջամտությունից անկախ գործընթացնե՞ր են: Ընդդիմությունն ուզում է գալ իշխանության` սկսելու մաքրման գործընթացը (սա նրա բնական հավակնությունն է), իսկ իշխանությունը ցանկանում է մնալ եւ շարունակել իր աշխատանքը:
– Ինձ համար պարզ է, որ եւ՛ ընդդիմությունը, եւ՛ գործող իշխանությունն այս փուլում, մեկը` բողոքի ձեւով, մյուսը` գործելակերպով, մասնակցում են պրոցեսին, որը կոչվում է՝ Հայաստան երկիր, պետություն:
– Ասացիք, որ ընդդիմության վերջին հանրահավաքը Ձեզ համար հետաքրքիր չէր: Չե՞ք կարծում, որ, այնուամենայնիվ, այն հետաքրքիր էր նրանով, որ նախ` բազմամարդ էր, եւ երկրորդ` ելույթ ունեցավ ՀՀ առաջին նախագահը:
– Անկեղծ ասած, այդ հանրահավաքն ամենեւին ինձ վրա չազդեց:
– Դուք մասնակցե՞լ եք:
– Ոչ, չեմ մասնակցել, շատ թեթեւ դիտել եմ հեռուստատեսությամբ:
– Եթե հեռուստատեսությամբ եք դիտել, բնականաբար, շատ թեթեւ պիտի տեղեկացված լինեիք:
– Այդքանն էլ ինձ բավարար էր: Ես համակարգված եմ մտածում: Ինձ վրա չի ազդում որեւէ էֆեկտ: Ես երբեք ուշադրություն չեմ դարձնում այն գործընթացներին, որոնք, իմ տեսանկյունով, երկրորդական են: Մենք նախագահ կամ խոշոր գործիչ չպե՛տք է փնտրենք այն մարդկանց մեջ, որոնք ասպարեզում են: Մենք պետք է քաղաքական միտքը փոխանցենք երիտասարդներին:
– Նշեցիք, որ ուշադրություն չեք դարձնում երկրորդական գործընթացներին: Իսկ որո՞նք են, ըստ Ձեզ, առաջնայինները:
– Նախեւառաջ` ժողովուրդը պետք է ըմբռնի, որ խնդիրը ցնցումների, ատելության մեջ չէ` սրանք լավն են, մյուսները վատն են: Ո՞վ է լավը: Ես լավի հետ չեմ ուզում խաղալ, քանի որ այսօր լավը չկա: Լավը պետք է ստեղծել: Կարծում եմ, այն մոտեցումները, որն այս վերջին շրջանում տեսնում եմ…
– Վերջին քանի՞ տարում:
– Վերջին` մեկ: Տնտեսությունը զարգանում է: Առաջին անգամ մեր հանրապետության պատմության մեջ Սփյուռքն ու Հայաստանը կարողացան ճշգրիտ խաղալ 106 բանաձեւի ընդունման շուրջ: Գոյություն ունի ուժ, քաղաքական միտք, որը կարող է համոզել, որ ԱՄՆ-ի պես երկիրը կարող է Հայաստանի միջոցով ինչ-որ հարցեր լուծել:
– Դուք բավարարված եք 106 բանաձեւի ընդունմամբ այն դեպքում, երբ այն, մեծ հավանականությամբ, չի հաստատի Կոնգրե՞սը:
– Սա պրոցես է: Եթե ուշադիր լինենք եւ հասկանանք, թե վարչապետը` ԱՄՆ գնալով, ի՞նչ ինստիտուցիոնալ մարդկանց հետ է հանդիպել, կտեսնենք, որ դա շատ նման է Վազգեն Սարգսյանի վերջին` ԱՄՆ կատարած այցին: Ինձ համար կարեւոր են պրոցեսները եւ ոչ թե` ով է գալու:
– Սակայն նախագահական ընտրությունները Ձեզ կանգնեցնելու են անձի՛ ընտրության առաջ եւ ոչ թե պրոցեսների:
– Այո, ես կընտրեմ այն անձին, որը սթափ կմտածի: Վարչապետը եկավ եւ ասաց` մենք պետք է հավաքենք հարկերը, մաքսատուրքերը եւ այլն, եւ այլն: Տեսնո՞ւմ եք, թափանցիկություն է մտնում:
– Դու իրո՞ք հավատում եք հարկային եւ մաքսային դաշտի թափանցիկությանը: Իշխանությունները դատավոր Պարգեւ Օհանյանին ազատեցին աշխատանքից՝ «Ռոյալ Արմենիա» ընկերությանն արդարացնելու, այդպիսով՝ Մաքսային կոմիտեին կոռուպցիայի մեջ մեղադրելու համար: Հարկային դաշտի «թափանցիկության» վերջին օրինակը «ՍԻԼ» կոնցեռնի ստուգումներն են:
– Այո, սրանք նեգատիվ երեւույթներն են: Երկիրն այնքա՜ն բացասական լծակներ ունի: Ձեր նշածը հին, կեղտոտ մեթոդներն են, եւ ես դրանց դեմ եմ:
– Ձեզ` որպես մտածող մարդու համար, նախագահի ո՞ր մոդելն է ընդունելի` մտավորակա՞ն, թե՞ հակառակը:
– Ես համոզված եմ, որ քաղաքականությամբ պետք է զբաղվեն ո՛չ մտավորականները, այլ քաղաքական գործիչները: Անգամ գտնում եմ, որ երկրի համար նախապատվելի է երկրի նախագահ ունենալ ո՛չ մտավորական մեկին, որը ղարաբաղյան խնդիրը ցեղասպանությունից չի առանձնացնի: Պետք է ասենք, որ Հայոց աշխարհը ջախջախվել է, քայքայվել է: Մենք կորցրել ենք իրական հիշողությունը եւ ապրում ենք հուշերի հուշերով:
– Կարծում եք, որ այդ հիշողությունը վերանալո՞ւ է, եթե անգամ տեսականորեն պատկերացնենք, որ Թուրքիան ընդունի ցեղասպանությունը: Եվ հիշողությունների այն մասշտաբը, որ Դուք եք առաջարկում, ի՞նչ կերպ կարելի է աշխատեցնել` հօգուտ ապագայի: 21-րդ դարը ողջ աշխարհին պարտադրում է խաղի, հիշողության, գոյատեւման լրիվ նոր կանոններ, որոնց մեջ «էրգրի» հիշողությունը, կարծես, չի տեղավորվում:
– Նախ՝ դա պետք է դառնա մեր քաղաքական մտքի մեջ ուրույն տեղ, այն պիտի դառնա օրենք, դառնա քաղաքական ուղղվածություն: Մարդկային արժանապատվությունը գալիս է այն վայրկյանից, երբ դու քո երկիր ես գնում ոչ միայն թաշկինակով այնտեղից մի բուռ հող վերցնելու: Մենք 1,5 միլիոն զոհ ենք տվել, բայց ոչ մի հուշարձան այդ տարածքում չունենք: Մենք այդ ոսկորները թաղե՞լ ենք: Մենք դիմե՞լ ենք Թուրքիային, համայն հանրությանը, թե մենք պատրաստ ենք նահատակներին մարդավարի թաղել: Ոչ, մենք այսօր մտածում ենք կոնտրիբուցիայի (փոխհատուցումների) մասին: Երբ մարդը ծնվում է, դա ֆունկցիա է. մարդը ծնվում է, ապրում է եւ պետք է արժանապատիվ թաղվի: Եթե սա դառնա քաղաքականություն, մեր ու ձեր մեջ կբացվի այդ անկաշկանդ մտածողությունը:
– Բայց նման ձեւով ցեղասպանությանն անդրադառնալն ավելի շուտ կաշկանդում է ազատ մտածողությունը, քան հակառակը:
– Ցեղասպանությունը եթե 1,5 միլիոն նահատակ է, այո՛, բայց եթե ցեղասպանությունն ընկալվում է որպես պետական քաղաքականության առաջնահերթություն, լրիվ այլ կշիռ է ստանում: Մեզ թվում է, թե յուրաքանչյուր հայ գաղափար ունի ցեղասպանությունից եւ կարող է միջազգային ատյաններում պաշտպանել այն: Մեր քաղաքական միտքը հրապարակախոսային միտք է եւ շատ թույլ: Մենք, պարզ ասեմ, պատրաստ չենք Թուրքիայի հետ երկխոսության:
– Մե՞նք պատրաստ չենք, թե՞ Թուրքիան:
– Մե՛նք: Իրենք շատ ավելի պատրաստ են, քանի որ 500 տարի եղել են Օսմանյան Կայսրություն: Իրենց քաղաքական միտքն անընդմեջ է, մեր քաղաքական միտքը նոր է ծնվում: Այժմ գիտակցությունը տեղափոխվում է կոնկրետ ասպարեզ, որը կապված է մեր արժանապատվության հետ: երբ ԱՄՆ-ում 106 բանաձեւն էր քննարկվում, ես Ռուսաստանում էի, եւ բոլորովին այլ կերպ էին վերաբերվում մեզ ռուսները դրանից հետո: Տեսան, որ ուժ ունենք, որ կարող ենք մեր խնդիրը հասցնել հանգուցալուծման: Մենք պետք է ազատվենք փոքր, խեղճ ազգի բարդույթից: Բավական է: Մենք հարուստ ազգ ենք: Պարզապես մենք շատ էմոցիոնալ ազգ ենք, եւ դրանից է, որ հայրենասիրությունն ընկալում ենք բառերով: Հայրենասիրությունը գործով է:
– Բայց հայրենասիրությունը հայերիս համար դարձել է գրականությունը, պատմություն:
– Եթե այսօր գրողը գրում է մի շատ հետաքրքիր գործ ոչ թե հայ մարդու, այլ մարդու մասին, ես կասեմ, որ քաղաքական միտքը դրանից հարստանում է: Մեզ մոտ 19-րդ դարից հայ մարդը եկավ փոխարինելու մարդուն: Նարեկացին մարդու մասին է գրել, ոչ թե հայ մարդու: Չարենցը, Բակունցը, Տերյանը` եւս:
– Բայց դա անցյալ է, անցյալ դարի սկիզբը: Իսկ հիմա՞:
– Համաշխարհային մշակույթը գտնվում է ճգնաժամի մեջ: Այդ վիճակից մենք կարող ենք օգտվել, եթե ճիշտ մոտեցում ցույց տանք. մենք` հայերս, բերում ու համաշխարհային մշակույթի եզրին դնում ենք մեր 20-րդ դարի մշակույթը` ասելով` մենք այն ազգն ենք, որը գալիս է անտիկ շրջանից, որ անընդմեջ ունեցել ենք պրոցես: Ահա՛ դրա արդյունքը: