– Պարոն Հովհաննիսյան, դատելով Ձեր հրապարակումներից, հասցնում եք հետեւել ներքաղաքական զարգացումներին:
– Այնքանով, որքանով դա վերաբերում է իմ երկրին, ինձ, իմ զավակներին, իմ շրջապատին: «Գրական թերթում» տպագրված իմ վերջին հոդվածի վերնագիրն էր «Բալագանն անհրաժե՞շտ է, անխուսափելի՞»: Այսինքն` նախագահական ընտրությունները պետք է վերածվեն թամաշայի՞, բալագանի՞, որ ով առավոտ շուտ վեր կացավ, պիտի իր թեկնածությունն առաջադրի՞:
– Նկատի ունեք կոնկրե՞տ թեկնածուի` Լեւոն Տեր-Պետրոսյան, Սերժ Սարգսյան, Վազգեն Մանուկյան …
– Վազգեն Մանուկյանն ու Սերժ Սարգսյանն իրավունք ունեն առաջադրել իրենց թեկնածությունը, որովհետեւ նրանցից մեկը վարչապետ է եղել, մյուսը է։ Ունեն աշխատելու, հանրապետություն ղեկավարելու ինչ-որ փորձ: Այսինքն` խոսքը նրանց չի վերաբերում: Ոչ էլ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին: Նրա պարագան միանգամայն այլ է: Տարիների անհետացումից, լռությունից հետո հանկարծ նորից հրապարակ է եկել, ըստ որում, ամենայն հավանականությամբ` ոչ իր կամքով. կա՛մ իր կուսակիցների, կա՛մ այլ ուժերի թելադրանքով: Համենայն դեպս, նրա այդ քայլն արկածախնդրություն է:
– Սակայն Տեր-Պետրոսյանն՝ ինքը կանխեց նման գնահատականները` շեշտելով, որ արկածախնդրությունը խորթ է իր խառնվածքին:
– Ես չգիտեմ: Համենայն դեպս, մենք ուրիշի արարքները, մտածողությունը, տրամաբանությունը քննող չենք: Մենք տեսնում ենք այն, ինչ կա, ինչ կատարվում է մեր շուրջը: Իսկ այն, ինչ կատարվում է մեր շուրջը, զուրկ է որեւէ տրամաբանությունից:
– Դուք ունե՞ք նախապատվելի թեկնածու:
– Ես կարող եմ ներկայացնել իմ պատկերացրած թեկնածուին: Առաջին հերթին` ինտելեկտուալ, հայ, հայրենասեր, երկրին, ժողովրդին եւ բոլորին նվիրված հայ քրիստոնյա մեկը, որն ունի կամք, կարողություն, վճիռներ կայացնելու հմտություն, դժվարին պահերից դուրս գալու կարողություն, ներքին եւ արտաքին քաղաքականության մեջ վարժ, ճարպիկ եւ իր երկրի շահերը գերադասող մեկը:
– Ըստ Ձեզ` կա՞ այդպիսի թեկնածու:
– Եթե չկա, ուրեմն նախագահական ընտրությունները պետք չեն: Ընտրողը 1970, 1980, 2000 թվականների նախկին ընտրողը չէ: Նա փորձված է, գիտի, որ իրեն կարող են խաբել, կաշառել, թյուրիմացության մեջ գցել, մոլորեցնել: Իսկ նա այդ բոլորի դեմը պետք է առնի իր անհատական բարոյականությամբ ու չափանիշներով:
– Սակայն թե՛ նախորդ, թե՛ հատկապես խորհրդարանական վերջին ընտրությունները ցույց տվեցին, որ ընտրողի բարոյական չափանիշներն այնքան էլ բարձր չեն եւ տատանվում են 3-5 հազար դրամի սահմաններում:
– Եթե հասարակությունը մնացել է նույնը, այս անգամ եւս սպասվում է նմանօրինակ վիճակ, սակայն, եթե հասարակությունը մի քիչ, գոնե մի սանտիմետրի չափ փոխվել է, ընտրակաշառքի մեխանիզմը չի աշխատի:
– Ինչպե՞ս կարելի է հասկանալ` հասարակությունը փոխվե՞լ է, թե՞ ոչ, որո՞նք են փոփոխության գնահատման չափորոշիչները:
– Դժվար է ասել: Արդյունքը կորոշի` փոխվե՞լ է, թե՞ ոչ: Եթե արդյունքը ուրիշ եղավ, քան նախորդ ԱԺ ընտրությունները, ուրեմն փոխվել է:
– ԱԺ ընտրություններում հաղթանակեց Հանրապետական կուսակցությունը: Նկատի ունեք, եթե այս անգամ չհաղթի ՀՀԿ-ի թեկնածու Սերժ Սարգսյանը, ուրեմն փոխվե՞լ է:
– Դուք իմ ասածները մի՛ մեկնաբանեք: Ես ասում եմ այն, ինչ ասում եմ:
– Դուք ընտրությունների արդյունքով պայմանավորեցիք հասարակության բարոյականության ընկալումների աստիճանը: Իսկ մինչ ընտրություննե՞րը. ինչպիսի՞ն է մեր հասարակությունն այսօր:
– Մեր հասարակությունը բարոյապես անկում է ապրում, մեր հասարակությունը խեղճ է, մեղք է: Եվ դրա պատճառներն իր մակարդակն է, այն արժեքները, որոնք համարում է առաջնային: Ուշադիր նայեք ձեր շուրջը` բոլոր հեռուստաալիքները, բոլոր թերթերը: Ովքե՞ր են եւ ի՞նչ են ներկայացնում: Էժանագին հումոր, մարդկանց հենց այնպես ծիծաղեցնելու մոլուցք, պորտապար: Մի խոսքով, ցածրամակարդակ, անարժեք, անմիտ բաներ, եւ սա թունավորում է հասարակությանը: Երբ հայկական հեռուստաալիքների «հեղինակային» հաղորդումներն եմ դիտում, թեւաթափ եմ լինում` ինչպե՜ս կարելի է իջնել օրանգուտանի մակարդակի (չնչին բացառություններով):
– Ձեր նշած էժանագին հումորին հակակշիռ ոչինչ, կարծես, չի ներկայացվում: Ռուսաստանում, օրինակ, էժան հումորին կա հակակշիռ, ասենք, Ժվանեցկին: Ասելիքից զուրկ հաղորդումներին հակակշռում է «Կուլտուրա» հեռուստաալիքը:
– Եթե մեր ժողովուրդն ի վիճակի լիներ, հակված լիներ ձայն լսել, քանի տարի ի վեր մտավորականության ներկայացուցիչները գրում, ասում են, թե որն է ճիշտ: Նրանց լսող չկա: Ինչո՞ւ: Որովհետեւ մարդը հակված է ընտրելու հեշտը. ախմախ-ախմախ հռհռա, մի քիչ կուշտ լինի եւ՝ վերջ: Հաց եւ տեսարան:
– Գուցե մտավորականների մատուցվող խո՞սքը մատչելի չէ:
– Քիչ առաջ խոսում էինք հեշտ ծամվող կերակուրի մասին: Դա է: Հասարակությունը չի ուզում ջանք թափել, մեկ մակարդակ բարձրանալու ցանկություն չունի: Հասարակությանը մեղադրել էլ պետք չէ: Հիասթափված, կոտրված, բեկված հասարակություն է: 88-ից հետո, Արցախյան պատերազմի տարիներին միայն մեր հասարակությունը հասավ իր գիտակցության կուլմինացիային: Այն ժամանակ նա իդեալի մարդ էր, իսկ իդեալի մարդը միշտ հետեւում է արդարին:
– Իդեալներ, արդարության համար պայքար եւ նման գաղափարներ սերմանելը մտածող, մտավորական մարդկանց խնդիրն է: Օրինակ` Չինգիզ Այթմատովի մեկնաբանությամբ` մտավորականներն այն մարդիկ են, որոնք պատասխանատվություն են զգում կատարվող յուրաքանչյուր անարդարության համար: Այս չափանիշով գնահատելիս`մեր հասարակության մեջ նման մարդիկ գոնե տեսանելի չեն:
– Կան մի քանի հոգի, որոնք անընդհատ եւ՛ ասում են, եւ՛ փորձում են ինչ-որ բան հասկացնել: Ապարդյուն: Վերցրեք իմ օրինակը: Քանի տարի է` գրում եմ, շարքեր եմ վարում, եւ եթե ինձ փողոցում տեսնում է մի տիկին եւ ասում` երեկ կարդացինք Ձեր հոդվածն, այնքա՜ն լավ էր, ուզում եմ ասել` ա՛յ տիկին, ա՛յ հոգիս, ես հո չե՞մ գրել, որ դու զվարճանաս կամ բավարարվես ինչ-որ բանով, գրել եմ, որ քո մեջ ինչ-որ բան փոխվի, ինչ-որ բան հասկանաս եւ չանես այն, ինչ անում ես:
– Մարդկանց մտածել հակելո՞ւն են միտված այն գրքերը, որոնք Դուք ընտրում եք` թարգմանելու: Բուլգակովի «Վարպետն ու Մարգարիտան», Դոստոեւսկու «Դեւերը»: Ձեր սեղանին է Տոլստոյի հատորը, որն արդեն թարգմանել եք: Չկա՞ ափսոսանքի զգացում, որ Ձեր թարգմանությունները իրենց նպատակին չեն ծառայում:
– Դուք խոսում եք մի խնդրի մասին, որն ինձ շատ հուզող, անհանգստացնող մարզ է, ես ինքս այդտեղից ճանապարհ չեմ գտնում: Այ, ավարտել եմ Տոլստոյի «Խոստովանությունն» ու իր օրագրերը: Խորո՜ւնկ մի գիրք է` լի հանճարեղ մտքերով: Չգիտեմ` ո՞վ է կարդալու: Եթե ինձ հաջողվի սա տպագրել, տպաքանակը, լավագույն դեպքում, 1000-2000 օրինակ է: Սա կաթիլ է` օվկիանոսի համար:
– Կարծում եք՝ այսօր 2000 մարդ Տոլստո՞յ կկարդա:
– Բավական է կարդա եւ ընկալի եւ իր ներսում չպահի, այլ հաղորդի մյուսներին: Ժամանակին այսպիսի խոսք կար` կարդա՛ եւ տուր ընկերոջդ:
– Իսկ մե՛ր գրականությունը որքանո՞վ հետաքրքիր նյութ է օտարազգի թարգմանիչների համար:
– Հրանտ Մաթեւոսյան:
– Միա՞յն:
– Ես կարող էի այլ ազգանուններ էլ թվարկել, բայց Հը-րա՛նտ Մաթեւոսյան:
– Տարիքի հետ` հատկապես, մարդուն ավելի է հետաքրքրում հարցը` ի՞նչ է, ի վերջո, կյանքը, ո՞րն է մարդու կյանքի իմաստը: Դուք ինչ-որ եզրակացության եկե՞լ եք:
– Կյանքը տրված է մարդուն միայն եւ միայն սիրելու: Սեր՝ հայրենիքի, ծնողների, կնոջ, զավակների, քո գործի հանդեպ: Ես այդ սերը մինչեւ օրս չեմ պարպել, եւ հիմա, երբ 70-ն անց եմ, էլի ինչ-որ պլաններ եմ գծում, որովհետեւ սիրում եմ: Չի կարելի հենց էնպես ասել` սիրում եմ: Գրողի ծոցը, թե չես սիրում: Ցույց տուր, ապացուցիր, որ կարողանում ես սիրել: Իմ կարծիքով՝ ինձ դա հաջողվել է, եւ ես բաց սրտով, պարզ հայացքով եմ պատրաստվում հեռանալ:
– Ձեր սեղանին աղոթագիրք կա:
– Ես հայ քրիստոնյա եմ, հավատացյալ, ամեն առավոտ եւ գիշեր աղոթում եմ, մեկ-մեկ եկեղեցի եմ գնում, որովհետեւ ես հավատքի եւ եկեղեցու մեջ ինչ-որ տարբերություն դնում եմ, բայց եկեղեցին Աստծո տուն է, եւ այնտեղ յուրաքանչյուր քրիստոնյա պարտավոր է լինել: