– Քարոզարշավի ընթացքում տարբեր խոստումներ են տրվում: Օրինակ, ՕԵԿ-ը խոստանում է 400 հազար դրամ տալ յուրաքանչյուր ծնունդի դիմաց, իսկ Մարքսիստական կուսակցությունը վերջերս հայտարարեց, թե պատրաստ է 3 մլն դրամ դնել յուրաքանչյուր «բարուրի» վրա: Որքանո՞վ են իրատեսական այս խոստումները:
– Եթե ծնելիության անկումը Հայաստանում շարունակվի, ապա շատ էլ խոստումնալից ու իրական կլինեն: Երկիրը խորը ճգնաժամի մեջ է, եւ երբ ծնելիությունը գնալով անկում է ապրում, պոպուլիստական քայլերով փորձել շահել ժողովրդի վստահությունը, մեղմ ասած, անընդունելի է: Մենք՝ որպես քաղաքական ուժ, համենայնդեպս, դա չենք ընդունում:
– Քաղաքական ուժերի քարոզարշավները, կարծես, ձեւավորված լինեն այն թեզի վրա, թե ով ինչքան կկարողանա խաբել ժողովրդին: Ի՞նչ եք կարծում, ժողովուրդն անցած ընտրություններից փորձ ձեռք բերե՞լ է, թե՞ դեռ հավատում է նման պոպուլիստական խոստումներին:
– Իհարկե, կա հատված, որը դրա հետեւից գնում է, բայց ակնհայտ է նաեւ մեկ բան. նախորդ ընտրություններում իրական մասնակցությունը երբեք 30 տոկոսից ավելի չի եղել: Հետեւաբար, մեր ժողովրդի ճնշող մեծամասնությունը ո՛չ կաշառվում է, ո՛չ պարտադրանքով քվեարկում է, ո՛չ էլ հետեւում է պոպուլիստական հայտարարություններին: Եթե երկրում ընտրությունների մասնակցությունը լինի ոչ թե 30 տոկոս, այլ 40-50 եւ ավելի, ապա որակապես կփոխվի իրավիճակը:
– Ընդդիմությունը հույսը դրել է դիտորդների վրա, որոնք, ըստ նրանց, զսպիչ նշանակություն կունենան, որպեսզի իշխանությունները կոշտ քայլերի չդիմեն: Սակայն մարտի 1-ին ԵԱՀԿ Խորհրդարանական ասամբլեայի ՌԴ մշտական ներկայացուցիչ Ալեքսեյ Բորոդավկինը ԵԱՀԿ Մշտական խորհրդի նիստում ԵԱՀԿ ԺՀՄԻԳ-ին մեղադրել է կողմնակալ եւ ոչ օբյեկտիվ գնահատականներ տալու մեջ` հայտարարելով, թե նրանց գնահատականները կազմվում են «հենց ԺՀՄԻԳ-ի քաղաքական համակրանքների եւ հակակրանքների վրա», եւ որ նրանք գնում են տվյալ երկիրը՝ արդեն իսկ իմանալով, թե ինչ են գրելու տվյալ երկրի մասին: ԱԺԿ-ն դիտորդների հետ հույս կապո՞ւմ է:
– Ինքս եղել եմ դիտորդական առաքելության անդամ ԵԽ կողմից, աշխատել ենք ԵԱՀԿ-ի եւ ԺՀՄԻԳ-ի հետ, եւ նման բան չի եղել, որ նախապես պետք է լինի ինչ-որ մոտեցում, որը պետք է արձանագրես: Իսկ ինչ վերաբերում է հույսը դիտորդների վրա դնելուն, ապա դիտորդները միշտ էլ կատարել են այդ զսպող դերակատարումը, բայց առաջնայինը ոչ այնքան դիտորդներն են, որքան փոփոխված իրավիճակն է: Հայաստանում իշխանությունների ազատության աստիճանը` ամեն գնով իշխանությունը պահելու, էապես նվազել է: Պատահաբար չէ, որ Ռոբերտ Քոչարյանը երրորդ ժամկետի չի գնալու: Այսինքն` Հայաստանը Լուկաշենկոյի ճանապարհով չի կարող գնալ: Երկրորդ` ինձ համար ակնհայտ է, որ այս ընտրություններում տանկերով իշխանությունը ոչ ոք չի պահելու: Եվ երրորդ` ինձ համար միանշանակ է, որ ԿԸՀ-ում ոչ մի թիվ չեն նկարելու: Յուրաքանչյուր ընտրող հեռուստատեսությամբ տեսնելու է բոլոր թվերը, ԿԸՀ-ն ընդամենը գումարելու է դրանք: Նույնը վերաբերում է նաեւ տարածքային ընտրական հանձնաժողովներին: Ինչ որ կատարվի, լինելու է տեղամասային ընտրական հանձնաժողովներում: Ավելին, եթե այդտեղ բարձր մասնակցություն լինի, ապա մենք այսօր աննախադեպ հնարավորություն ունենք հասնելու նրան, որ այն, ինչ արձանագրվում է, համապատասխանի ժողովրդի իրական կամքին: Դա միեւնույն ժամանակ չի նշանակում, թե ես ենթադրում եմ, որ մենք միանգամից կունենանք եվրոպական չափանիշներով ընտրություններ: Բայց որ այս անգամ մենք նորմալ ընտրությունների հասնելու շատ ավելի մեծ հնարավորություն ունենք, ինձ համար միանշանակ է, եւ դրա պարտադիր պայմանն այն է, որ հնարավորինս մեծ մասնակցություն լինի:
– Ինչո՞վ է պայմանավորված ԿԸՀ-ի եւ տարածքային ընտրական հանձնաժողովների նկատմամբ ձեր լավատեսությունը:
– Ես ԿԸՀ-ի նկատմամբ վստահություն չեմ հայտնում, պարզապես արձանագրում եմ այն, ինչ գոյություն ունի: Տեղադրված է ծրագիր, կա մեխանիզմ, որով պետք է ԿԸՀ-ն ամփոփի տվյալները: Դա շատ բաց, թափանցիկ մեխանիզմ է, որի միջոցով բոլորին տեսանելի է լինելու ողջ գործընթացը: Այսինքն` ԿԸՀ-ն արդեն չի կարողանալու որեւէ թիվ նկարել: Դա եմ արձանագրում:
– Քարոզչության առաջին իսկ օրերին աղմկահարույց դեպքեր արձանագրվեցին` կրակոցներ, գրասենյակների հրկիզում… Սա արդեն չի՞ հուշում, թե ինչ եզրակացություն են գրելու դիտորդները Հայաստանի մասին:
– Միանշանակ է, որ եթե գրվելու է եզրակացություն, ապա այդ բոլորը նշվելու է այնտեղ, բայց կարեւորն այն է, թե ինչքանով է արձանագրված արդյունքը համապատասխանում ժողովրդի կամքին: Ի վերջո, ցանկացած ընտրության դեպքում կարեւորը դա է: Պարզ է, որ ընտրությունների վրա ազդում են նախընտրական խախտումները: Եթե, օրինակ, ԱԺԿ-ն եթերաժամի ավելի մեծ հնարավորություն ունենա, ապա պարզ է` մեր արդյունքներն ավելի բարձր կլինեն: Բայց ամենակարեւորն այն է, թե ինչքանով է արձանագրված արդյունքը համապատասխանում ժողովրդի կամքին:
– Ընդդիմությունը միասնական ինչ-որ քայլեր իրականացնելու ծրագիր ունի՞, մանավանդ ասացիք, թե այս ընտրություններում տանկերով իշխանությունը ոչ ոք չի պահելու: Այսինքն` ընդդիմության դիմաց ոչ ոք դուրս չի գալու:
– Անխուսափելի է, առնվազն մեկ` վերահսկողության հարցում, պետք է լինի համագործակցություն: Համենայնդեպս, մենք պատրաստ ենք ցանկացած նման համագործակցության, եթե պետք է՝ նաեւ կնախաձեռնենք` առանց հրապարակային կոչերի: Ինչ վերաբերում է այն ցավալի հանգամանքին, որ ընդդիմությունը մեկ ցուցակում չհամախմբվեց, ապա նույն պնդումները, որ փորձում են ժողովրդի մեջ քարոզել, թե` տեսեք, ընդդիմությունը չմիավորվեց, ուրեմն` պարտված է, կարելի է անել իշխանությունների մասին: Իսկ ինչո՞ւ նրանք չմիավորվեցին: Մի՞թե կարելի է 5 տարուց ավելի երկիրը միասին ղեկավարել ու մեկ ցուցակով չգնալ ընտրությունների:
– Իշխանական ռեսուրսներ ունեն:
– Հիմա կտեսնենք` ունե՞ն, թե՞ չունեն: Եթե նրանց թվում է, թե յուրաքանչյուրն առանձին կարող է հաղթել, ապա ակնհայտ է, որ դա այդպես չէ, որովհետեւ բոլորը միասին նախորդ ընտրություններում պարտվել են: Իշխանությունը միայն մեկ դեպքում կարող է վերարտադրվել ու հաղթել. եթե ընտրություններին մասնակցությունը չափազանց փոքր լինի: Հենց այս նպատակին է ուղղված պետական ամբողջ քարոզչությունը, որով ցույց են տալիս, թե ամեն ինչ կանխորոշված է, իշխանական կուսակցությունների թիվն այնպիսին է, որ հայ ժողովրդի թիվն է գերազանցում, եւ այլն:
– Միայն իշխանական կուսակցությունների անդամների թիվը չէ, որ մեծ է: ՕԵԿ-ն էլ վերջերս հայտարարեց, թե իրենց անդամների թիվն արդեն անցնում է 100 հազարից:
– Արթուր Բաղդասարյանի դեպքն այլ է: Նա նոր է դարձել ընդդիմություն, եւ դեռեւս գործում է նույն ոճով, ինչպես իշխանությունն է գործում: Այնպես որ` ես այստեղ էական տարբերություն չեմ տեսնում:
– Այսինքն:
– Այսինքն` նա գործում է նույն ոճով, ինչ իշխանությունները: Ե՛վ թվեր հայտարարելը, եւ՛ նրա այլ քայլերը նույնն են:
– Շատերը կարծում էին, թե, այսպես ասած, «Եվրոպայի մարդն» Արթուր Բաղդասարյանն է, բայց ապրիլի 11-ին «Ռիա Նովոստիի» մի հրապարակման մեջ դուք էիք մեղադրվում դրանում: Ի՞նչ կասեք այս մասին:
– Նախ` մենք երբեք չենք թաքցրել, որ Հայաստանին պետք է գնալ դեպի Եվրոպա, երկիրը դարձնել իրավական, ժողովրդավարական: Այստեղ որեւէ մեղադրանք լինել չի կարող: Այլ խնդիր է, որ` գնալով դեպի Եվրոպա, երբեք չի կարելի դա անել մեր ազգային դիմագիծը կորցնելով եւ ի հաշիվ մեր ազգային արժեքների: Օրինակ, եթե համեմատությունն Արթուր Բաղդասարյանի հետ է արված, պետք է ասեմ, որ Ռուսաստանին հաճոյանալու համար չի կարելի ԱԺ բերել մի նախագիծ, որով ռուսաց լեզուն, ըստ էության, ստանում է երկրորդ պետական լեզվի կարգավիճակ: Իսկ երբ պետք է հաճոյանալ Արեւմուտքին, անորոշ ձեւակերպումներով հասկացնել, որ եթե ինքը գա իշխանության, պատրաստ է զիջել Ղարաբաղը: Այդպիսի մոտեցումներով դեպի Եվրոպա գնալուն մենք դեմ ենք: Մենք դեպի Եվրոպա գնալու հնարավորություն տեսնում ենք` պահպանելով մեր ինքնությունը: Շատերը դեռ չեն հասկացել, որ եվրոպական արժեքային համակարգը ոչ միայն ժողովրդավարությունն է, այլ նաեւ մշակութային բազմազանության պահպանումը: Բոլորն էլ պահպանում են իրենց ինքնությունը: Մենք այդ ուղին ենք տեսնում:
– Կներեք, դուք Արթուր Բաղդասարյանին ընդդիմություն համարո՞ւմ եք:
– Հետեւելով նրա կենսագրությանն ու այդ վայրիվերումներին, ես, կարծում եմ, ինքն իրեն է ընդդիմադիր:
– ԱԺՄ կուսակցությունից, որը պառակտվեց մի քանի բեկորների, այսօր միայն ձեր կուսակցությունն է մասնակցում ընտրություններին: Որպես ԱԺՄ հիմնադիր՝ դուք ձեզ մեղավոր չե՞ք զգում այդ ամենի համար:
– Իրոք, իմ համար շատ ցավալի հարց է: Այո, ԱԺՄ հիմնադիրներից եմ եղել: Ժողովրդի մի զգալի հատված, իրոք, հավատում էր ԱԺՄ-ին: Բավական է հիշել 1996թ.: Այսօր էլ կա մի մեծ հատված, որն այդ արժեքների կրողն է, բայց արդյունքում ստացվեց այնպես, որ ԱԺՄ հիմնադիրներից մեկն այս ընտրություններում գնացքից իջավ (խոսքը Վազգեն Մանուկյանի մասին է.-Լ.Ս.), մյուսը նստեց մի գնացք, որի մի վագոնը տանում է Ռուսաստան-Բելառուս, մյուս վագոնը հեռացնում է Ռուսաստանից: Այսպես ասած`նստեց մի գնացք, որն ընդհանրապես ոչ մի տեղ չի գնում (խոսքը Արշակ Սադոյանի մասին է.-Լ.Ս.): Իսկ երրորդը վաղուց արդեն հարմարվել է իշխանության փափլիկ գնացքում (խոսքը Սեյրան Ավագյանի մասին է.-Լ.Ս.): Այո, ցավոք, այնպես ստացվեց, որ միայն մենք ենք մնացել այդ գործի շարունակողն ու այդ գաղափարախոսության կրողը, եւ այս իրավիճակը ցույց է տալիս, որ մենք, այնուամենայնիվ, ճիշտ էինք, եւ մենք այս գծի հետեւողական շարունակողն ենք:
– Վազգեն Մանուկյանը միակն է, ով հայտարարել է, որ 2008թ. առաջադրելու է իր թեկնածությունը նախագահական ընտրություններին: Եթե ընտրությունը լինի Վ. Մանուկյանի եւ Ս. Սարգսյանի միջեւ՝ դուք ո՞ւմ կաջակցեք:
– Եթե մենք չունենանք մեր թեկնածությունն ու կանգնենք այդ երկընտրանքի առջեւ, ապա միանշանակ է, որ պաշտպանելու ենք Վ. Մանուկյանին:
– Ինչպես դուք նշեցիք` նրա գնացքը գնացել է:
– Խոսքը վերաբերում էր այդ երկընտրանքին, եւ ես ասացի, որ մենք կպաշտպանենք Վ. Մանուկյանին: Բացի այդ, կարծում եմ, շատ անգամ մեր մեծ ներդրում ունեցող քաղաքական գործիչների խոցելի կողմը կայանում է նրանում, որ նրանք ինչ-որ մի պահ չեն փորձում դադար տալ, որպեսզի նրանց նկատմամբ պահանջարկ առաջանա: Օրինակ, այս ընտրություններին չմասնակցելուց հետո ինքը երեւի որեւէ ակտիվություն չպետք է ցուցաբերեր, որպեսզի անցներ ժամանակն ու առաջանար պահանջարկ նրա նկատմամբ: Ինքը բավական ներդրում ունեցող քաղաքական գործիչներից է, եւ նրա նկատմամբ պահանջարկ կառաջանա, եթե ընթացքում սխալ քայլեր չկատարի: