«168 Ժամին» կից գործող «Պրեսսինգ» ակումբի հերթական քննարկման թեման ԱԺ առաջիկա ընտրություններն ու քաղաքական դաշտի վիճակն էր: Քննարկումը վարող, «168 Ժամ» թերթի փոխխմբագիր Արմեն Բաղդասարյանն առաջ քաշեց քննարկման հիմնական հարցերը. ինչո՞ւ ընդդիմությունը չմիավորվեց, ինչո՞ւ իշխանությունը չմիավորվեց:
«Ոչ թե` ո՞վ էր մեղավոր… խնդիրը մեղավորը չէ: Ի՞նչ նկատառումներից ելնելով չմիավորվեցին, ի՞նչ խնդիր լուծվեց դրանով, եւ արդյո՞ք ընտրողներին մենք չզրկեցինք ռեալ ընտրություն կատարելու իրավունքից, որովհետեւ շարքային ընտրողը, մեծ հաշվով, շվարած է… Օրինակ` ինձ, իմ շրջապատում, շատերը գալիս-հարցնում են` մենք հիմա ի՞նչ անենք, ո՞ւմ ընտրենք: Օրինակ, ասում են` մենք ընդդիմադիր ենք, ո՞ւմ ընտրենք, կամ ասում են` կողմ եմ այս իշխանություններին, ո՞ւմ ընտրեմ»,- մանրամասնեց Ա. Բաղդասարյանը:
Քննարկումը սկսեց ԱԺ ՀՀԿ խմբակցության անդամ Սամվել Նիկոյանը: Նա կարծիք հայտնեց, թե խորհրդարանական ընտրություններից անմիջապես առաջ «ընդդիմություն», «իշխանություն» հասկացություններն արդեն արդիական չեն դառնում, որովհետեւ, նրա խոսքերով, զուտ դասական առումով լինել իշխանական կուսակցություն, նշանակում է` ԱԺ-ում ներկայացված լինել ու կառավարության ձեւավորմանը մասնակից լինել: Իսկ ընդդիմությունն էլ, ըստ նրա, դարձյալ դասական առումով, այն ուժերն են, որոնք ներկայացված են ԱԺ-ում, բայց չեն մասնակցել կառավարության ձեւավորմանը: «Իսկ ո՞վ ասաց, որ նախընտրական շրջանում, օրինակ` կոալիցիոն ուժերը մրցակիցներ չեն: Օրինակ` ՀՀԿ-ի համար մրցակից է ՀՅԴ-ն, ՀԺԿ-ն… : Բոլորը մեկը մյուսին դառնում են մրցակիցներ: Ինչո՞ւ չմիավորվեցին: Ընդհանուր առմամբ` յուրաքանչյուր քաղաքական ուժի խնդիրն է, թե ինչպե՞ս ինքը գնա ընտրություններին` ելնելով նպատակահարմարությունից»,- նշեց Ս. Նիկոյանը: Վերջինս նաեւ կարծիք հայտնեց, թե գործող եւ նախորդ խորհրդարանները ցույց տվեցին նախընտրական դաշինքների անհուսալիությունը: «Այդ առումով շատ բնական է, որ յուրաքանչյուր քաղաքական ուժ, որը վստահ է իր ուժերի վրա, գնում է միայնակ եւ, անկեղծ ասած, ինձ համար դա ողջունելի է: Նույնն է ընդդիմադիր դաշտում, նույնն է իշխանական դաշտում: Եթե քաղաքական ուժը վստահ է իր ուժերին, ինչո՞ւ նա չպիտի գնա միայնակ, եւ ինչո՞ւ պետք է հասարակությունը կամ մեկ այլ քաղաքական ուժ քննադատի նրան իր որոշումների համար»,- նշեց Ս. Նիկոյանը: Այստեղ Ա. Բաղդասարյանը նկատեց, որ խնդիրն այն է, որ շարքային ընտրողը գնալու է ընտրությունների, իրեն տալու են մի ցուցակ, որտեղ գրված է լինելու 28 անուն` իշխանական ու ընդդիմադիր բազմաթիվ կուսակցություններ ներառող: Ու ընտրողը դժվարանալու է ընտրություն կատարել: Այս նկատառմանը Ս. Նիկոյանն այսպես պատասխանեց. «Ինձ թվում է` բոլորը չեն գրանցվի: Ճանապարհը ո՞րն էր. գնալ այն ճանապարհով, որը կուսակցությունների մասին օրենքով նախատեսված էր, որն, իմիջիայլոց, որոշակի խնդիրներ ունեցավ Սահմանադրական դատարանում, որ եթե կուսակցությունը չի կարողանում հաղթահարել ինչ-որ բարիերներ եւ այլն, ապա այն մեխանիկորեն դադարում է կուսակցություն լինելուց: Ճանապարհը դա էր, որպեսզի գնար խոշորացումների եւ չլիներ 20 կամ 28 անուններով ցուցակ, ինչն ընտրողին, իրոք, դժվարությունների առաջ է կանգնեցնում: Ինչեւէ, իրողությունը սա է: Երեւի տասնյակ տարիներ են պետք, որ քաղաքական համակարգը կայունանա, եւ կունենանք, միգուցե, ավելի քիչ կուսակցություններ, եւ ընտրողն արդեն հստակ կճանաչի ու հստակ կկողմնորոշվի: Բայց հիմա ունենք այն, ինչ ունենք»:
ԱԺ «Արդարություն» խմբակցության քարտուղար, ՀԺԿ ներկայացուցիչ Գրիգոր Հարությունյանն այլ օրինակներ բերեց: Օրինակ` նա նշեց, որ երբ իրենք դաշինք էին կազմել, շատ մարդիկ մոտենում էին իրենց ու ասում. «այ ձեզ` խոսք չկա, կընտրենք, բայց այ այս մեկը որ կա, ես ո՞նց գնամ ընտրեմ»: Ըստ Գ. Հարությունյանի, էական չէ, թե ընդդիմությունն ինչպես է գնում ընտրությունների՝ դաշինքո՞վ, թե՞ առանձին, առանց դաշինքի: «Համագործակցությունը միայն դաշինքով, մի ցուցակով հանդես գալը չի: Համագործակցությունը կայանում է հետեւյալում, որ, այո, նրանք, ովքեր իրենց համարում են ընդդիմադիր քաղաքական ուժեր, այսօր պետք է վեր հանեն այս իշխանությունների եւ՛ լեգիտիմության խնդիրը, եւ՛ գործունեությունը, որովհետեւ նրանց ամբողջ գործունեությունը, մեր կարծիքով, եղել է անօրինական, որովհետեւ իրենք ոչ օրինական ձեւով են ձեւավորվել»,- շարունակեց նա: «Արդարություն» խմբակցության քարտուղարը գտնում է, որ ընդդիմադիր էլեկտորատը հիմնականում կենտրոնանալու է 3-4 քաղաքական ուժերի վրա: Նա նշեց նաեւ, որ ընդդիմության գործելու հնարավորությունները սահմանափակվում են: Գ. Հարությունյանը հիշեցրեց, երբ 2003-ին ինքն ընտրություններին մասնակցում էր նաեւ մեծամասնական ընտրակարգով, որեւէ սեփականատեր համարձակություն չի ունեցել իր ծննդավայրում` Մեղրիում, կրպակի վրա քաղաքական գովազդային մի պաստառ անգամ կպցնել, որովհետեւ, եթե «նկարը տաներ-փակցներ, հաջորդ օրը նրա բուդկեն կփակեին ու իրեն կվռնդեին շրջանից»:
Ա. Բաղդասարյանի առաջ քաշած հարցերի վերաբերյալ «Իմպիչմենտ» դաշինքի ներկայացուցիչ, «Ժողովրդավարական Հայրենիք» կուսակցության ղեկավար Պետրոս Մակեյանն էլ նշեց, թե իշխանությունը միավորված է եւ «ղեկավարվում է մեկ կենտրոնից»: «Ոչ միայն իշխանությունն է միավորված, այլեւ ընդդիմության, այսպես կոչված, որոշակի խմբաքանակ, որն այսօր նաեւ ընտրություններին մասնակցելու հայտ է ներկայացրել, ղեկավարվում է նույն կենտրոնից: Նպատակը մեկն է` բաժանիր, որ տիրես: Ինչպես կյանքում են օգտագործում, նույնն էլ տոկոսները` բաժանում են 20 տեղ, ամեն մեկը 0,5, 1, 3, դա դառնում է մի 30%, որը բաժանվում է երկու խոշոր «գիգանտների» միջեւ»,- նշեց Պ. Մակեյանը: Վերջինիս կարծիքով` ՀՀ-ում «ընտրություն» ասվածը չի լինելու: Ըստ նրա, ընտրությունը պետք է լինի քաղաքական համակարգում, իսկ Հայաստանում «տոտալ ձեւով» քաղաքական համակարգը ոչնչացվում է, որովհետեւ «միայն այդ դեպքում է հնարավոր նման ռեժիմի գոյատեւումը»: «Ընդդիմության միավորման նպատակը պետք է լինի` կանխել այս ռեժիմի գոյատեւումը: Միայն այդ դեպքում հնարավոր կլիներ հասարակության եւ ընդդիմության համախմբումը, եւ 100%-անոց երաշխիք կար իշխանափոխությամբ ռեժիմին գցելու»,- գտնում է Պ. Մակեյանը: Նրա խոսքերով` ամեն ինչ արվում է, շոու են ներկայացնում հասարակության եւ միջազգային հանրության համար, թե՝ «տեսեք, ի՞նչ «գիգանտ» միջոցառումներ են անում` հետագայում նկարչության համար հիմքեր ստեղծելու համար»: Նա փորձեց հիմնավորել իր այն պնդումը, թե քաղաքական համակարգը քանդվել է: «1995-ին 13 կուսակցություն էր մասնակցում Աժ ընտրություններին, 1999-ին` 21, հիմա` 27: Այս ամբողջը նպատակաուղղված իրականացվում է այդ համակարգը քանդելու համար: Կարծում եմ, որ ընդդիմությունը դեռ խելքը գլուխը հավաքելու շանս ունի, դեռ ժամանակ կա: Իսկ ընդդիմության այն մասը, որ հույս ունի ինչ-որ քվեներ ստանալ, դա բացարձակ կեղծիք է, աբսուրդ է, իսկ հույս ունեցողները, կներեք, նշանակում է, հույսն ունեն, թե ինչ-որ ձեւով իրենց համար էլ տոկոսներ կնկարեն»,- նշեց Պ. Մակեյանը: Այստեղ Գ. Հարությունյանը նկատեց, թե ժամանակին իշխանության մեջ եղած «Օրինաց երկիրը» հանձնաժողովներում ուներ հանձնաժողովի նախագահներ, տեղակալներ, քարտուղարներ, բայց հիմա այդ բոլորին իշխանությունները հանում են: «Բոլորին հանում են: Սա արդար ընտրություններ անցկացնելու քաղաքական կա՞մք է: Այսինքն` ստիպում են մարդկանց մտածել, որ փորձ է արվելու ընտրությունները նկարել»,- ավելացրեց Գ. Հարությունյանը: Սակայն Պ. Մակեյանը նշեց, թե այդկերպ իշխանությունները փորձում են «Օրինաց երկրին» ընդդիմություն ներկայացնել: «Այդ նույն քարտուղարին եւ տեղակալին մեկուսացնելու, գնելու համար իրենք պրոբլեմ չունեն: Հասարակությանը թյուրիմացության մեջ գցելու համար են սա սարքում: ՕԵԿ-ը 1998-ից խաղացնում է ժողովրդին, մինչեւ հիմա ուզում է խաղացնել, օգտագործել»,- նկատեց Պ. Մակեյանը: Եթե իշխանությունները միտումնավոր փոշիացնում են քաղաքական դաշտը, հետեւաբար, կարելի է եզրակացնել, որ ընդդիմությունը չմիավորվելով մասնակցում է այդ փոշիացմանը, ուստի ընդդիմությունը մաս է կազմում իշխանությունների այդ սցենարին: Իսկ ընդդիմության ներկայացուցիչները համաձա՞յն են արդյոք այս դիտարկման հետ:
«Հանրապետություն» կուսակցության քաղխորհրդի անդամ Սուրեն Սուրենյանցը համաձայնեց Պետրոս Մակեյանի տեսակետի հետ: Ըստ Ս. Սուրենյանցի՝ եթե մենք ժողովրդավարական երկրում ապրեինք, երեւի թե ընդդիմության միավորման թեման որեւէ մեկին չէր անհանգստացնի: Սուրենյանցը համամիտ է, որ ընտրությունների ինստիտուտ չկա, այն հետեւողականորեն փոշիացվել է, ու քաղաքական դաշտը դեգրադացվել է: Նրա համոզմամբ՝ ընդդիմության չմիավորման պրոցեսը կարեւոր ջրբաժան եղավ հենց ընդդիմադիր դաշտի ներսում. հայտնաբերվեցին ընդդիմադիր քաղաքական ուժեր, որոնք, կամա թե ակամա, «անելանելի համարելով այս արատավոր համակարգի հեռացումը», իրենց կարգախոսներով կամ առաջադրած խնդիրներով, փորձում են մաս կազմել համակարգին, այսինքն` փորձում են համակարգի դրած խաղի կանոններով մասնակցել ինչ-որ ընտրարշավի: «Այս ջրբաժանի հետեւանքով առաջացան ուժեր, որոնք համակարգի հեռացման խնդիր են փորձում լուծել: Խնդիրը սոսկ իշխանափոխության մասին չէ: Իշխանափոխությունը դրա ատրիբուտներից մեկն է: Հասարակությունը թող գնահատի յուրաքանչյուրի վարքագիծը»,- շարունակեց նա: Իսկ ընդդիմության չմիավորման երկրորդ պատճառն էլ, ըստ նրա, քաղաքական մշակույթի բացակայությունն է: Ս. Սուրենյանցի դիտարկմամբ` ընդդիմադիր դաշտում ջրբաժանը շարունակվելու է: «Առաջիկա 2 ամիսներին կուսակցությունները կներկայանան հասարակությանը եւ պարզ կլինի, թե մանդատն ո՞ւմ համար է միջոց, ո՞ւմ համար` նպատակ, համակարգի նկատմամբ ի՞նչ մոտեցումներ կան եւ այլն»,- նշեց նա: Ս. Սուրենյանցը նշեց նաեւ, թե Ս. Նիկոյանի այն միտքը, թե նախընտրական փուլում «իշխանություն», «ընդդիմություն» հասկացությունները հարաբերական են դառնում, վերաբերում է այն երկրներին, որտեղ իշխանություններն ադմինիստրատիվ ռեսուրս չեն կիրառում, որտեղ հասարակությանը չեն գնում, որտեղ խորհրդարանը քաղաքական մարմին է, իսկ ՀՀ պարագայում դա այդպես չէ: Ս. Սուրենյանցն էլ նշեց, թե 2003թ. փորձը ցույց տվեց, որ ոչ թե վահանակներ, այլ ընդամենը ընդդիմադիր որեւէ գործչի մի փոքր բուլետ որեւէ կրպակի վրա հնարավոր չէ փակցնել, որովետեւ հետո այդ կրպակատերը շատ պրոբլեմներ է ունենում հարկային եւ այլ մարմինների հետ: Նա նաեւ կարծիք հայտնեց, թե «Բարգավաճ Հայաստանն» ու ՀՀԿ-ն նույն կենտրոնից են ղեկավարվում, եւ, որ ԲՀԿ-ն ստեղծվել է ժողովրդին մոլորեցնելու համար:
Այս տեսակետը քննարկման վարող Ա. Բաղդասարյանը փորձեց ճշտել ԲՀԿ ներկայացուցիչ Վարդան Բոստանջյանից: Հարցն այսպիսին էր՝ արդյոք ԲՀԿ-ն ստեղծվել է ժողովրդին մոլորեցնելո՞ւ համար, եւ արդյոք ԲՀԿ-ն ու ՀՀԿ-ն նույն կենտրոնի՞ն են ենթարկվում: Վ. Բոստանջյանն իր պատասխանն ուղղեց ընդդիմության ներկայացուցիչներին: Նրա խոսքերով` ամեն մի իրեն հարգող քաղաքացի պետք է իր երկրին աջակցի: «Մեր կյանքը, ամեն ինչն ինկուբացիա ունի, որը «տոչըչնի» չի, դինամիկա ունի: Դուք ի՞նչ եք ուզում: Ուզում եք, որ Հայաստանի Հանրապետությունից հիմա «սկրիպաչներ» դուրս գա՞ն, հզոր գիտնականներ դուրս գա՞ն, կամ ի՞նչ դուրս գան: Մենք զարգացման ճանապարհ ենք անցնում: Ճմրթված գաղափարախոսությունից, այսինքն` կենտրոնացված կառավարման ռեժիմից տեղափոխվում ենք ազատական հարաբերությունների: Այս պայմաններում բազմաթիվ խոցելի պահեր կարող են լինել եւ դրա վրա պետք չի զարմանալ: Տեղի է ունենում բնականոն պրոցես: Սա բարդ պրոցես է»,- նշեց Վ. Բոստանջյանն ու, անդրադառնալով ԲՀԿ-ի բարեգործական գործունեությանը, հավելեց, թե «եթե քո երկիրը բարեգործության ինստիտուտը դեռեւս ողջունում է, ուրեմն` կարելի է եւ այդպիսի գործունեություն իրականացնել»: «Բայց դա օգտագործել քաղաքակա՞ն նպատակի համար: Հեռուստաընկերությունն էլ օգտագործել դա գովազդելո՞ւ համար»,- հարցրեց Ս. Սուրենյանցը: Վերջինիս այս հարցերին Վ. Բոստանջյանն այսպես պատասխանեց. «Դե գիտե՞ք ոնց է, հիմա օրինակի համար` ջունգլիում չես կարող փիղ լինել»: Ըստ Վ. Բոստանջյանի, ամեն դեպքում հնարավոր են ոչ ցանկալի դրսեւորումներ, բայց չի կարելի կպնել դրանց ու մտածել, որ բոլոր պարագաներում երկրում ինչ-որ բան այնպես չէ: «Եթե այնպես չի, դա պրոցես է: Բոլոր զարգացած աշխարհները հարյուրամյակներ գնացել են այդ պրոցեսով: Մի հատ ցուցանակի համար ե՞ք կռիվ անում,- հարցրեց ԲՀԿ-ի ներկայացուցիչն ու խրթին լեզվով շարունակեց` խայթելով ՀԺԿ-ին,- Երբ մենք մի գործընթաց ենք անում, գործընթացի, այսպես կոչված, դժվար պահին, ասենք` չեմ ասի, թե ուզում եմ մի բաժակ թեյ խմել, հասկանո՞ւմ եք: Դե գնացեք, ձեր թեյը խմեք, մինչեւ ձեր մեջ էլ կլինեն այնպիսի տղամարդիկ, որոնք երկիր կկառավարեն»:
Նրան արձագանքեց ՀԺԿ ներկայացուցիչ Ռուզան Խաչատրյանը. «Պրն Բոստանջյան, դուք ասում եք՝ ինչի՞ եք ուզում՝ բոլորը դառնան «սկրիպաչ»: Ընդհակառակը, չենք ուզում: Ուզում ենք, որ ջութակահարը ջութակ նվագի, քաղաքական գործիչը քաղաքականությամբ զբաղվի… »: Վերադառնալով բուկլետների թեմային` Ս. Նիկոյանը քննարկմանը ներկա ընդդիմադիրներին առաջարկեց բուկլետները կախել իրենց «բալկոններից»:
«Քրիստոնեա-ժողովրդական վերածնունդ» կուսակցության (ՔԺՎԿ) նախագահ Սոս Գիմիշյանն իր խոսքում նկատեց, որ Վ. Բոստանջյանը լավ ներկայացրեց մեր երկրի իրական վիճակը` «ջունգլի եւ այլն»:
Նա էլ է այն կարծիքին, որ թեեւ իշխանությունը միավորված չի գնում ընտրություններին, բայց միեւնույն տեղից է ղեկավարվում: «Իշխանությունն ընդդիմադիր դաշտում էլ տարբեր կառույցներ ունի, որոնց հետ հույսեր է կապում, եւ դա բնական, նորմալ տեխնոլոգիա է: Շատ վատ է, որ ընդդիմությունը չի միավորվել, որովհետեւ իսկապես քաղաքական պրոցես չկա: Ընդդիմության մեծ մասն այսօր նշանակված ընդդիմություն է: Իսկ այն, որ ընդդիմությունը չի կարողացել միավորվել, իշխանության մեղքը չի, դրա պատճառը ընդդիմության որակն է: Շատ էլ Ռոբերտ Քոչարյանն ուզում է, որ ընդդիմությունը չմիավորվի: Է, միավորվեք, շնորհք ունեցեք` միավորվեք: Ասում են` Ռոբերտ Քոչարյանը քայքայեց քաղաքական դաշտը: Է, մի՛ քայքայվի: Եթե փչացած չես, ո՞նց կքայքայվես: Եթե փչացած է, ուրեմն լավ է, որ քայքայվել է. ի հայտ են եկել այն մարդիկ, ովքեր կայուն չեն: Այստեղ կարելի է նույնիսկ լավ խոսքեր ասել Ռ. Քոչարյանին՝ բոլոր փչացածներին ի հայտ բերելու համար»: Ս. Գիմիշյանի խոսքն այստեղ ընդհատեց ԲՀԿ ներկայացուցիչ Վ. Բոստանջյանը` ասելով, որ «Գիմիշյանը կյանքում ոչ առողջ խոսք չի կարող ասել: Ինքը միայն առողջ մտքեր է հայտնում»: Սակայն, Վ. Բոստանջյանի «հաճոյախոսություններից» Սոս Գիմիշյանը հասկացավ, որ կարող են իրեն սխալ մեկնաբանել, այդ պատճառով ի գիտություն մասնավորապես Վ. Բոստանջյանի՝ նկատեց. «Ես կտրականապես չեմ ընդունում այս իշխանությանը: Համարում եմ, որ ինչքան շուտ գնա այս իշխանությունը, այնքան լավ»:
Քննարկմանը մասնակցում էր նաեւ ՀՔԴՄ նախագահ Խոսրով Հարությունյանը, ում կարծիքով՝ այսօր մենք ականատես ենք լինում քաղաքական համակարգի խոշորացման բնական ընթացքին: Այլ հարց է, որ «ազդեցիկ կուսակցություն» ասելով՝ մենք դեռ չենք հասկանում կոնկրետ գաղափարախոսություն, չենք հասկանում հանրային կյանքի կազմակերպման այնպիսի մոտեցումներ, որոնք կարող էին օգտակար լինել երկարաժամկետ հատվածում: «Կուսակցությունների միավորման մասին խոսք եղավ: Կարծում եմ, որ այն, ինչին մենք ականատես եղանք, դա էլ է շատ օբյեկտիվ: Ես որպես քաղաքացի՝ ուզում եմ հասկանալ, ո՞րը պետք է լինի ընդդիմության եւ քաղաքական մեծամասնության տարբերությունը: Հավանաբար այդ տարբերությունը հանրային կյանքի կոնցեպտներն են»,- նշեց Խ. Հարությունյանը, նկատելով, որ տարիներ շարունակ չենք տեսել հանրային կյանքի ամենատարբեր ոլորտներում ընդդիմության եւ քաղաքական մեծամասնության ներկայացուցիչների բանավեճ, օրինակ` կրթության ոլորտում, մշակույթի ոլորտում, քաղաքականության եւ այլ ոլորտներում: Ըստ Խ. Հարությունյանի՝ տպավորություն է ստեղծվում, որ իշխանությունն ու ընդդիմությունը միմյանցից տարբերվում են միայն մի հարցում` իշխանության հարցում: «Եթե մեկն իշխանություն է, մյուսն իշխանություն չէ, ապա հայտնվում է ընդդիմության մեջ: Եթե իշխանությունն ու ընդդիմությունը կիսելու բան ունեն, ապա միայն իշխանությունը: Ես կարծում եմ, որ այստեղ մենք քաղաքական պրոցեսը բավականին նեղացնում ենք: Հիմա ես հարց եմ տալիս ինքս ինձ. ինչի՞ համար ընդդիմությունը պետք է միավորվեր: Միավորվեր, որպեսզի մեկտեղի՞ իր քաղաքական որակը, իր քաղաքական պոտենցիալը: Եթե այդ տեսանկյունից է հարցադրումը, ապա համոզված եմ, որ քաղաքական ուժերն իրենց կարողությունները մեկտեղվելու հնարավորություններ կգտնեին: Բայց խնդիրն այդպես չէր դրված: Այսինքն` իշխանության գալը դառնում է ինքնանպատակ»,- ասաց Խ. Հարությունյանը, որի համոզմամբ` ժամանակն է խոսել կուսակցությունների գաղափարախոսությունների մասին: Ռուզան Խաչատրյանը նկատեց, թե Խ. Հարությունյանի մտքերի հետ կարելի էր համաձայնել, եթե տեսությունն իրական կյանքում հնարավոր լիներ կիրառել: Խ. Հարությունյանը համաձայնեց նրա հետ` հավելելով, թե՝ եթե մենք չփորձենք տեսությունը կյանքի վերածել, ապա մենք հաջողություն արձանագրելու շանս քիչ կունենանք: Խ. Հարությունյանը նաեւ առաջարկեց, որ կուսակցությունները ընտրությունների գնալիս նախապես հրապարակեն իրենց ապագա կառավարության կազմը: Դա կօգներ նաեւ ընտրողին: «Ցավոք, մենք քաղաքականությունը որակազրկել եւ բովանդակազրկել ենք»,- նշեց նա:
Քննարկմանն այստեղ միջամտեց նաեւ «Հայաստանի ազատական առաջադիմական կուսակցության» (ՀԱԱԿ) ներկայացուցիչ Էդուարդ Անտինյանը: Վերջինս նախ հարց բարձրացրեց, թե ի՞նչ պատահեց, որ ընդդիմությանը չհաջողվեց 2003 թվին իշխանափոխության հասնել: Նրա խոսքերով՝ իրենք տեսան, որ միամտություն է ռուսական դաշտում խաղալով ակնկալել միջազգային հանրության աջակցությունը, եւ առաջ քաշեցին հստակ ծրագիր, համաձայն որի, ՀԱԱԿ-ը մեր երկրի ապագան տեսնում է Եվրամիությունում եւ ՆԱՏՕ-ում: Ըստ Է. Անտինյանի, եթե չի հաջողվել «նախընտրական իշխանափոխություն», ապա իշխանափոխության՝ գոյություն ունեցող միակ շանսը հետընտրական զարգացումներում է: «Առաջն հերթին պետք է գնաս ընտրության, որ, եթե վստահ ես, որ կեղծելու են, վիճարկես հրապարակում»,- նշեց նա ու բերեց Վրաստանի օրինակը: Նրա խոսքերով` ընդդիմադիրները, որպես մաքսիմալիստ տարր, մտածում են, թե 2003-ին արեւմտյան արժեքները կրողները շատ քիչ էին, եւ ի՞նչ իմաստ ունի փոքր ձայնով մտնել քաղաքականություն: Դրա համար էլ, ըստ նրա, բոլորը «խաղացին ռուսական դաշտում»:
Քննարկմանը միջամտեց Ս. Նիկոյանն ու նշեց, թե պետք չէ քաղաքական համակարգի փոշիացումը կապել մի անձի հետ: «Պետք չէ մտածել, թե ինչ-որ մեկն այնտեղ նստած սկսում է բոլորին փոշիացնել: Նախ ասեմ, եթե որեւիցե մեկը կարողանում է այդքան բան անել` կեցցե՛»,- նշեց նա: «Կեցցե՛ Ստալինը»,- ընդհատեց Ռ. Խաչատրյանը: «Կեցցե՛ Ստալինը, եթե կարողանար այդքան բան անել»,- պատասխանեց Ս. Նիկոյանը: Վերջինիս խոսքերով` միշտ էլ կարող ենք ինչ-որ մեկին մեղադրել, հայհոյել ու թողնել գնալ տուն, սակայն կուսակցությունների տրոհման պրոցեսը պարզապես ընդդիմադիր կուսակցությունների լիդերների ամբիցիաներն են:
Ս. Գիմիշյանն էլ վերադարձավ Խ. Հարությունյանի խոսքերին` նշելով, թե ընդհանուր առմամբ համաձայն է դրանց հետ, սակայն ինքն էլ է հանդիպում մարդկանց հետ, եւ միակ հարցը, որ այսօր մարդիկ իրեն տալիս են, հետեւյալն է. «Հը, հույս կա՞, որ կփոխվի իրավիճակը երկրում»: «Ուրիշ բան չեն հարցնում: Եթե ես նախընտրական քարոզչություն վարելիս նրանց հետ խոսեմ կրթական ծրագրերի մասին, կասեն` սա հիմար է, գիժ է, խելառ է: Ինչի՞ց եք խոսում. ի՞նչ կրթություն, ի՞նչ գաղափարախոսություն…: Բոլորն ասում են` հույս կա՞, միավորվեք, սրանցից, էս իշխանություններից պրծնենք»,- նշեց նա:
Քաղաքագետ Լեւոն Զուրաբյանի կարծիքով էլ՝ այսօր ՀՀ-ում ազնիվ քաղաքական պայքար գոյություն չունի: Ըստ նրա, իշխանության եւ ընդդիմության պայքարը նման է կայսր Կոմոդուսի եւ արդեն կիսասպան եղած Մաքսիմուսի կռվին: «Այսօր իշխանությունները հենց այդպիսի պայքարի մեջ են մտնում ընդդիմության հետ: Սկզբից սպանում են, կամ կիսասպան վիճակի են հասցնում, հետո պայքարում են նրա հետ: Հետո էլ մեղադրում են, թե ինչո՞ւ այդ ընդդիմությունը չի կարող նրա հետ արժանի պայքար վարել»,- շարունակեց նա: Ըստ Լ. Զուրաբյանի, ՀՀ-ում ոչնչացված է ընդդիմության ֆինանսավորման օրինական մեխանիզմը, եւ քաղաքական ամբողջ ֆինանսական ներհոսքերը գտնվում են իշխանության խիստ վերահսկողության տակ ու ուղղված են միայն այն կուսակցություններին, որոնք սպասարկում են իշխանություններին, հեռուստատեսությունը գտնվում է լիակատար նախագահական նստավայրի վերահսկողության տակ: «Այնտեղ հաշվարկում են, թե ո՞ւմ՝ ինչքա՞ն տան: Այնտեղ որոշում են, թե ո՞վ պետք է գա, ի՞նչ բանավեճի… Այնպես են անում, որ որեւէ ընդդիմադիր գործիչ, որը համոզիչ խոսք ունի, հեռուստատեսությամբ չերեւա: Բերում են ամենաթույլերին ու ջախջախում են եթերում: Երրորդն էլ ընտրակաշառքների դաշտն է: Այս վիճակում խոսել, որ ընդդիմությունը պետք է միավորվի, այս անի, այն անի…անիմաստ է: Ընդդիմությանն ընդհանրապես խաղի մանյովրի դաշտ չի մնացել: Իշխանությունները վարում են շատ կեղտոտ խաղ, շատ կեղտոտ պայքար են տանում: Բայց այս ամբողջը շատ միամիտ խաղ է, որովհտեւ միեւնույն է` միջազգային հանրությանը չեն խաբելու: Միջազգային հանրությունը չի խաբվելու, եւ դա ամենախիստ կերպով խփելու է Հայաստանի իմիջին, դիրքերին` այդ թվում նաեւ՝ մեզ համար ամենակարեւոր հարցում` Ղարաբաղի հարցում»,- գտնում է Լ. Զուրաբյանը: Ս. Սուրենյանցն էլ փորձում էր պարզել, թե այդ ի՞նչ գաղափարական, արժեքային համակարգ է կրում իշխանությունը, որին էլ այսօր ընդդիմությունը պետք է հակադրվի: «Վերականգնենք սահմանադրական կարգը երկրում, որից հետո նոր բանավեճի դաշտ կբացվի»,- առաջարկեց նա: Քննարկումը եզրափակեց Է. Անտինյանը՝ իր անհամաձայնությունը հայտնելով այն մտքին, թե միավորվելն ուժեղ կուսակցությունների շահերից չի բխում: Ըստ նրա, կան ընդհանուր համակեցության կանոններ, ընդհանուր շահեր, որի համար յուրաքանչյուրն իր անկախությունից մի քիչ զիջում է, բայց արդյունքում ապրում է մի համակարգում, որն այնքան էլ վատը չէ, օրինակ՝ Եվրամիությունը: